Šukuro Manabe, Klaus Haselman i Đorđo Parizi ovogodišnji dobitnici Nobelove nagrade za fiziku

Tri laureata ove godine dele Nobelovu nagradu za fiziku za svoja proučavanja haotičnih i naizgled slučajnih pojava.

Šukuro Manabe i Klaus Haselman postavili su temelj našeg znanja o Zemljinoj klimi i kako čovečanstvo na nju utiče, a Đorđo Parizi je nagrađen za svoj revolucionarni doprinos teoriji neuređenih materijala i slučajnih procesa, navodi se u obrazloženju.

Kako se dalje navodi, Sukuro Manabe i Klaus Haselman zaslužni su za fizičko modeliranje klime na zemlji, kvantifikovanje promnljivosti i pouzdano predviđanje globalnog zagrevanja, a Đorđo Parizi za uzajamno dejstvo nereda i fluktuacija u fizičkim sistemima od atomskih do planetarnih razmera.

Prema obrazloženju komisije za dodelu nagrade vredne 10 miliona švedskih kruna ili oko milion evra, nagrade su dodeljene za “revolucionarni doprinos našem razumevanju složenih Sistema”.

Sukuro Manabe pokazao je kako povećani nivoi ugljen-dioksida u atmosferi dovode do povećanja temperature na površini Zemlje. Šezdesetih godina prošlog veka vodio je razvoj fizičkih modela klime na Zemlji i bio je prva osoba koja je istražila interakciju između ravnoteže zračenja i vertikalnog transporta vazdušnih masa.

Njegovi radovi postavili su osnovu za razvoj trenutnih klimatskih modela.

Otprilike deset godina kasnije, Кlaus Haselman stvorio je model koji povezuje vreme i klimu, odgovarajući na pitanje zašto klimatski modeli mogu biti pouzdani uprkos tome što su vremenske prilike promenljive i haotične.

Takođe je razvio metode za identifikovanje specifičnih signala, otisaka prstiju koje prirodni fenomeni i ljudske aktivnosti utiskuju u klimu. Njegove metode su korišćene za dokazivanje da je povećana temperatura u atmosferi posledica ljudske emisije ugljen-dioksida.

Oko 1980. Đorđo Parizi otkrio je skrivene uzorke u neuređenim složenim materijalima.

Njegova otkrića su među najvažnijim doprinosima teoriji složenih sistema. Oni omogućavaju razumevanje i opisivanje različitih i naizgled sasvim slučajnih materijala i pojava, ne samo u fizici, već i u drugim, veoma različitim oblastima, poput matematike, biologije, neuronauke i mašinskog učenja.

„Otkrića koja su priznata ove godine pokazuju da naše znanje o klimi počiva na čvrstim naučnim dokazima, zasnovanim na rigoroznoj analizi zapažanja. Ovogodišnji laureati doprineli su da dobijemo bolji uvid u svojstva i evoluciju složenih fizičkih sistema “, kaže Tors Hans Hanson, predsednik Nobelovog komiteta za fiziku.

Sukoro Manabe rođen je 1932. godine u Japanu, gde je i diplomirao. Dugi niz godina zaposlen je na univerzitetu Prinston. Član je Nacionalne akademije nauka Sjedinjenih Država i inostrani član Japanske akademije, Academia Europaea i Кraljevskog društva Кanade. Bio prvi dobitnik nagrade Plava planeta Fondacije Asahi Gles, kao i Volvo nagradu za životnu sredinu . Dobitnik je nagrade Granice znanja, odlikovan je medaljom Milutina Milankovića od strane Evropskog geofizičkog društva I nizao je još mnoge uspehe na ovom polju.

Klaus Haselman rođen je u Hamburgu, u Nemačkoj, 1931. Godine. Trenutno je zaposlen na Maks Plank instututu za meteorologiju u Hamburgu. Vodeći je nemački okeanograf i modelar klime. Verovatno je najpoznatiji po razvoju Haselmanovog modela varijabilnosti klime, gde sistem sa dugom memorijom (okean) integriše stohastičko forsiranje, pretvarajući tako signal belog šuma u signal crvenog šuma, čime se objašnjavaju sveprisutni signale crvene buke koji se vide u klimi.

Đorđo Parisi rođen je u Rimu 1948, a 1970. godine je na univerzitetu Sapijenca u istom gradu, na kojem je kasnije postao profesor. Član je Akademije dei Lincei i inostrani član Francuske akademije nauka, Američkog filozofskog društva, i Nacionalne akademije nauka Sjedinjenih Država. Od 2016. Godine predvodi pokret Sačuvajmo italijanska istrživanja kako bi izvršio pritisak na italijansku i evropsku vladu da počnu finansirati osnovna istraživanja iznad izdržavanja.

Nobelova nagrada ustanovljena je da bi se odalo priznanje istaknutim ličnostima za akademska, kulturna i naučna dostignuća i prvi put je dodeljena 1901. godine.

Nobelovu nagradu za fiziku dodeljuje Švedska kraljevska akademija nauka za izuzetne doprinose u raznim poljima fizike.

Ova nagrada se dodeljuje u Stokholmu 10. decembra svake godine, na godišnjicu smrti Alfreda Nobela.

Prvi dobitnik Nobelove nagrade za fiziku je nemački naučnik Vilhelm Konrad Rendgen, koji je prvi proizveo i registrovao elektromagnetske zrake – ono što danas zovemo rendgenski zraci ili iks-zraci.

Američki fizičar Džon Bardin je jedini dvostruki dobitnik Nobelove nagrade za fiziku. Prvi put mu je dodeljena 1956. godine za otkriće tranzistora, a drugi put 1972. za razvoj teorije superprovodljivosti.

Najmlađi dobitnik ovog priznanja je Vilijam Lorens Brag, britanski fizičar i rendgenski kristalograf australijskog porekla, koji je 1912. godine otkrio Bragov zakon difrakcije rendgenskih zraka. Dobio je nagradu 1915. godine sa svojim ocem Vilijamom Henrijem Bragom u svojoj 25. godini života.

Nobelova nagrada za fiziku je dodeljena 114 puta između 1901. i 2020. godine, što znači da je njome ukupno 215 pojedinaca nagrađeno.

Među njima, samo su četiri žene dobile ovo odlikovanje za fiziku i to su Marija Kiri, Marija Gepert-Majer, Dona Teo Strikland i Andrea Gez.

Marija Kiri, francuska fizičarka i hemičarka poljskog porekla, je zajedno sa svojim mužem Pjerom Kirijem i Anrijem Bekerelom dobila Nobelovu nagradu za fiziku 1903. godine za naučna dostignuća u ispitivanju radioaktivnosti. Pored ove nagrade, primila je i Nobelovu nagradu za hemiju 1911. godine, za izdvajanje elementarnog radona. Ona je do danas jedina žena koja je dva puta osvojila Nobelovu nagradu.

Marija Gepert-Majer je druga po redu žena kojoj je dodeljena Nobelova nagrada za fiziku. Ona je 1963. godine nagrađena za otkrića koja se odnose na model ljuske atomskog jezgra.

Kanadska optička fizičarka i pionirka u oblasti pulsirajućih lasera Dona Teo Strikland je 2018. godine osvojila Nobelovu nagradu za otkriće „pojačanja čirpovanog pulsa“. Izumevši tehniku ,,pojačanja čirpovanog pulsa“ omogućeno je da mali laseri velike snage budu napravljeni.

Nagrada iz oblasti fizike nije dodeljivana šest puta, odnosno 1916, 1931, 1934, 1940, 1941, i 1942. godine, dok je osam puta dodela odgođena za narednu godinu.

Nije uručena ni 1917. godine jer je Nobelov odbor za fiziku odlučio da te godine nijedan nominovani naučnik nije ispunjavao potrebne kriterijume.

Naredne, 1918. godine je Čarls Glover Barkli dobio ovo priznanje što se računa za 1917. godinu.

Ovaj presedan ponovljen je i za nagradu 1918. godine, koja je dodeljena Maksu Planku, kao i za nagrade koje su dobili 1921. godine Ajnštajn, 1924. godine Mane Sigban, 1925. Džejms Frank i Gustav Herc, 1928. godine Oven Ričardson, 1932. Verner Hajzenberg i 1943. godine Oto Štern.

Nobelov odbor za fiziku je 2020. godine odlikovao naučnike Rodžera Penrouza, Rajnharda Gencela i Andreu Gez za rad na razumevanju crnih rupa.

Nobelove nagrade postoje zahvaljujući švedskom naučniku i industrijalcu Alfredu Nobelu koji je želeo da se iz njegovog fonda svake godine izdvaja novac za doprinos čovečanstvu.

Alfred Nobel (1833-1896) je odredio institucije koje će dodeljivati nagrade svake godine, među kojima su Švedska akademija za književnost, Institut Karolinska za medicinu, Švedska kraljevska akademija za fiziku i hemiju, kao i Odbor za mir koji specijalno bira norveški parlament.

Nobelova nagrada se sastoji od zlatne medalje, diplome i čeka na oko devet miliona kruna (oko milion evra). Novčani iznos nagrade se deli ako ima više laureata u jednoj disciplini.

Tekst je deo projekta koji je sufinansiran iz Budžeta Republike Srbije – Ministarstva kulture i informisanja. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.