Traktori su ušli u Pariz

Svi nagovještaji upućuju na to da će tog dana biti riječ o generalnom štrajku, iako se u medijima događaj još ne tretira tako.

Kao za predigru tog protesta, već smo bili svjedoci spektakularnih demonstracija svih kategorija zaposlenih u zdravstvu, zatim okupljanja više desetina hiljada demonstranata u cijeloj Francuskoj protiv nasilja nad ženama i sada, u srijedu 27. novembra, blokiranja saobraćaja u Parizu od nezadovoljnih poljoprivrednika.

Preko hiljadu traktora iz šire pariske oblasti, sa sjevera Francuske, iz Normandije, iz Istočne regije i Burgundije – mnogi poslije vožnje cijele noći – je, pod parolom „Makrone, spasavaj svog seljaka!“ zaposjelo glavni kružni pariski bulevar. Neki su uspjeli da se probiju i do Polja (kad se tako kaže, svi Parižani znaju da je riječ o Jelisejskim poljima).

Odavno se zna za krizu francuske poljoprivrede. Sve prethodne vlade su povremenim mjerama uspijevale samo smiriti ovu ili onu akutnu situaciju. Na primjer, kompenzirati niske cijene mlijeka, materijalno pomoći u slučajevima vremenskih nepogoda (odgađanjem obaveze plaćanja poreskog duga), aktivno podržavati zahtjeve francuskih ribara u konfliktnim situacijama sa španskim ili britanskim…

Dijagnoza hronične bolesti je utvrđena u situaciji trajno poremećenog tržišta, ali francuski poljoprivrednici kao da su izgubili nadu da postoji pravi lijek. Iako je Francuska i dalje prva poljoprivredna „sila“ u Evropskoj uniji, svi glavni pokazatelji stanja su već nekoliko decenija u padu.

Udjel poljoprivrede i prehrambene industrije u nacionalnoj ekonomiji je skoro prepolovljen za 40 proteklih godina, uglavnom zbog pada cijena poljoprivrednih proizvoda. Tu tendenciju, koja u kontekstu globalizacije izgleda nezaustavljiva, dopunjuje i podatak da je za proteklih 25 godina više nego prepolovljen broj poljoprivrednih dobara.

Posljednja raspoloživa statistika kaže da je u Francuskoj 2015. godine bilo 474 000 imanja, dok ih je krajem osamdesetih bilo više od milion. Istovremeno, prosječna površina poljoprivrednog dobra je znatno porasla: 61 hektar 2013, u odnosu na 43 hektara 2000 (podaci su iz jednog od vodećih medija iz domena poljoprivrede, Ter-net).

To znači da je Francuska izgubila mnogo od onoga što je važilo kao njeno istinsko poljoprivredno bogatstvo: raznovrsnost i komplementarnost između velikog broja sitnih i srednjih poljoprivrednih dobara.

Ovdje bi bilo bolje govoriti o farmama, ali ne u onom značenju u kom je riječ odomaćena u srpskom jeziku. Farma (la ferme) je danas, u opštem smislu, mali ili srednji poljoprivredni posjed – tipična tradicionalna kuća sa okolnim zemljištem – sa najpopularnijih razglednica francuskih pejsaža.

Život od zemljoradnje na tim sitnim posjedima je postajao sve teži i teži. Za 2017. godinu, na primjer, 20 odsto francuskih poljoprivrednika je poreskim organima prijavilo prihod od 0 evra, dok je zabilježeni prosječni mjesečni prihod u poljoprivredi bio 1 390 evra, sa velikim disparitetima.

Drugi izvor ekologičarske orijentacije, Planetoskop, navodi da svake sedmice prosječno 200 posjeda u Francuskoj prekida aktivnost, uglavnom zbog porasta cijena zemljišta i nemogućnosti da poljoprivrednik koji se povlači nađe kupca koji bi preuzeo imanje.

Jedan drugi podatak, kako izgleda vjerodostojan i puno alarmantniji, prenio je u septembru javni servis Frans-Info, na osnovu statistike zemljoradničkog Uzajamnog socijalnog osiguranja: 605 poljoprivrednika ili zemljoradnika je izvršilo samoubistvo za godinu dana. Među njima je 274 imalo preko 65 godina. Četiri muškarca i jedna žena, prosječno, na svakih pet samoubistava. Izračunato je da je rizik samoubistva za 12,6 odsto veći u poljoprivrednom sektoru nego globalno, među stanovništvom u cjelini.

Krizu poljoprivrede prati, a djelomično i objašnjava, niz fenomena koji svjedoče o temeljitim društvenim transformacijama, novim ponašanjima potrošača i novom odnosu prema ishrani ali i prema prirodi uopšte.

Može se, na primjer, govoriti o realnoj „krizi mesa“ u Francuskoj. Potrošnja je u indikativnom padu, vegetarijanstvo i veganizam u stvarnom porastu. U modi je – ovdje odgovara i ova riječ – i fleksitarizam koji podrazumijeva samo rijetku ili povremenu upotrebu mesa. Ova ponašanja idu i uz iznenadno interesovanje za animalističku partiju (osnovanu 2016) koja je na prošlim evropskim izborima dobila 2,2 odsto glasova.

Javnost je potpuno zaokupljena problemom pesticida. Poljoprivrednici nisu tehnički, ali ni psihološki, pripremljeni za adaptaciju i nagli prelazak na drukčije forme zemljoradnje. Odgovaraju: „Šta ćete jesti kad nas više ne bude?“

Istovremeno, potražnja za organskom hranom, ali i za puno drugog „organskog“ (koje se na francuskom zove „bio“) je važan vid poremećaja na tržištu. Ponuda nije dovoljna, tako da su cijene tih proizvoda nerealne, u odnosu na cijene proizvoda iz tradicionalne poljoprivrede, koje su na niskom nivou.

Individualni poljoprivrednici, posebno proizvođači voća i povrća, pokušavaju da organizuju nove oblike i tokove distribucije. Nalaze podršku, naročito kod potrošača sa višim standardom, pa prema tome i selektivnijim u pogledu kvaliteta. Postala je popularna metoda „kratkog spoja“. Izraz je isti kao kad se radi o struji, a označava direktni dodir između proizvođača i potrošača. Forme su raznolike i zaslužuju kao fenomen zaseban tekst.

U protestu poljoprivrednika prošle srijede, jedan od glavnih zahtjeva bio je da se prestane sa agrobashingom. Bashing u smislu sistematskog i organizovanog napadanja u medijima nečega ili nekoga, postalo je ovdje odomaćeno kao ime za praksu diskreditovanja ili površnog kritikovanja. Francuzi su pretrpjeli toliko „frenčbašinga“ od Engleza, da su na kraju usvojili englesku riječ za svoje potrebe.