Beogradska sinagoga: Jedini jevrejski hram u gradu

Izgrađena je na zemljištu koje je Društvo beogradskih Jevreja Aškenaza kupilo od grada. Projekat zgrade izradio je mladi arhitekt Jevrejin iz Beča, dok je nadzorni inženjer bio Milan Šlang.

Kamen temeljac položen je 1924. na veoma svečan način. Gradilište je bilo okićeno državnim zastavama, a svečanosti su prisustvovali mnogi državni i predstavnici raznih organizacija i društava. Tom prilikom pročitana je povelja koju su potpisali i kralj Aleksandar i kraljica Marija. Ova povelja, ispisana na pergamentu na hebrejskom i srpskom jeziku, uzidana je u temelj zgrade u hermetički zatvorenom mesinganom cilindru. Tekst na povelji glasi: „Srcem punim zahvalnosti prema milostivom Bogu Izrailja, ovekovečujemo u temelju ovoga doma: u četvrtoj godini vladavine Njegovog Veličanstva kralja Srba, Hrvata i Slovenaca Aleksandra I iz narodne dinastije Karađorđevića na dan 15. juna 1924. godine, 13. sivana 5684. položen je kamen temeljac zgradi Srpsko-jevrejske opštine Eškenaskog obreda u Beogradu, u kome će biti smeštene sinagoga, škola, kancelarije, ritualno kupatilo i stanovi za opštinske nameštenike po priloženom nacrtu“. Zgrada je završena već u narednih godinu dana, a svečano je osveštana 1926.

Ispred zgrade nalazilo se prostrano i lepo uređeno dvorište. Ritualno kupatilo ili Mikve, studentska menza, gimnastička sala i stanovi bili su u prizemlju, dok su na prvom spratu bile prostorije hrama sa 300 sedišta. Prostrane galerije za žene smeštene su bile s obe strane hrama, a na galeriji iznad oltara nalazile su se orgulje. Spratovi bili su namenjeni za prostorije Opštine i stanove rabina, učitelja, kao i hazana. U potkrovlju su održavani obavezni časovi veronauke, na koje su učenici iz svih krajeva Beograda dolazili nedeljom.

Međutim, za vreme nemačke okupacije ratnih godina, od 1941. do 1944. godine, ovaj aškenaski hram služio je kao javna kuća za nemačke vojnike. Nakon rata, zgrada je renovirana. Kroz beogradsku sinagogu prošla su kasnije mnoga velika imena ovdašnjih Jevreja. Smatra se i da je u njoj živeo Enriko Josif ili čuveni Nandor Glid, vajar čiji je spomenik posvećen žrtvama holokausta postavljen uz memorijalni kompleks Jad Vašem u Izraelu.

Najvrednije stvari u sinagogi, odnosno svici Tore i drugi sveti spisi, smeštene su u Sveti orman ili „Aron kodeš“. Svici Tore ispisani su na pergamentu guščijim perom i stari su više od 200 godina. Danas sinagoga služi maloj zajednici Jevreja koji su ostali u Beogradu, a službe se redovno održavaju subotom uveče i na praznike.

Sinagoga kao građevina

Za sinagogu kao građevinu nema arhitektonskih kanona, ali postoje određena pravila za unutrašnje uređenje. Obavezan deo svake sinagoge je „Aron kodeš“ ili Sveti orman koji mora biti na zidu u pravcu Jerusalima, u kojem se vernici mole. Nasuprot, nalazi se bima ili podijum odakle propovednik vodi službu, koji je smešten uglavnom u sredini sinagoge. Svaka sinagoga mora imati i odvojeni deo za žene, odnosno „ezrat našim“, najčešće na galeriji ili u aneksu zgrade. U novije vreme, u mnogim sinagogama žene nisu odvojene od muškaraca.

Nekadašnje sinagoge u Beogradu’]

U gradu, nekada se nalazilo još nekoliko sinagoga, koje nisu sačuvane do danas. Tako je stara sinagoga „El kal vježo“, podignuta još krajem 17. veka na Dorćolu, srušena oko 1950. zbog lošeg stanja u kojem se nalazila. Pokraj ove stare od kraja 19. veka nalazila se i nova sinagoga „El kal nuevo“, ali ona je porušena već tokom Prvog svetskog rata. Godine 1908. u ulici Cara Uroša sagrađena je i sinagoga „Bet Jisrael“, čijem je postavljanju kamena temeljca prisustvovao kralj Petar I. Ova sinagoga srušena je tokom bombardovanja u Drugom svetskom ratu, a na njenim temeljima podignuta je zgrada u kojoj se danas nalazi Galerija fresaka. U Zemunu je, takođe, postojala sinagoga podignuta 1850. čija je zgrada sačuvana do danas, ali ne i njena prvobitna namena.