Beogradska zadruga: Prva prava banka u tadašnjoj Srbiji

Sagrađen je kao upravno-poslovni objekat Beogradske zadruge, prvog srpskog društva za osiguranje osnovanog 1882. godine. Na samoj zgradi piše upravo „Odeljenje za bankarstvo osnovano 1882“, a mnogi smatraju da je ovo bila prva prava banka u tadašnjoj Srbiji. Ovo zdanje, i nakon više od 100 godina postojanja, ostalo je poznato kao zgrada Beogradske zadruge.

Naručilac objekta bilo je Srpsko osiguravajuće društvo, a planove za izgradnju uradili su arhitekti Andra Stevanović i Nikola Nestorović. Preduzimači radova bili su čuvena braća Štok, Adolf i Jovan. Zgrada je zidana pod patronatom Luke Ćelovića Trebinjca, koji je do smrti bio njen direktor i većinski vlasnik.

Podignuta je na mestu nekadašnje Male pijace, pa su je mnogi građani nazivali upravo „Mali pijac“. Sastoji se od podruma, prizemlja i sprata. Od ostalih značajnih imena treba spomenuti i da je plastičnu dekoraciju na fasadi uradio likorezac Franjo Valdman, autori slikarskih radova glavnog ulaza su Bora Kovačević i Andrija Domeniko, dok su slikarije na staklu delo R. Markovića.

Stil same zgrade pripada eklekticizmu sa dosta secesionističkih elemenata, a korišćene su najmodernije tehnike i materijali, od armiranog betona do dekoracija u veštačkom kamenu. Enterijer ovog zdanja ukrašava grupna kompozicija „Afrodita sa dva amora“.

Sve do Drugog svetskog rata zgrada je pripadala akcionarskom društvu Beogradska zadruga. U posleratnom periodu, međutim, u nju se useljavaju mnoge ustanove i delatnosti za koje nije bila namenjena kada je građena. Najviše se u njoj, pak, zadržao Geološki zavod ili Institut za hidrotehnička i geološka istraživanja. Ovaj zavod je kasnije iseljen iz zgrade u Karađorđevoj 48. Prema predlogu Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, zdanje Beogradske zadruge namenjeno je za zadužbinu sveukupnog stvaralaštva Srba u svetu.

U zgradi se nekada nalazila i predivna svečana sala sa mermernim stubovima i zidovima od ogromnih crvenih granitnih ploča, prošaranih belo-žutim tonovima. Vremenom ova sala bila je prefarbana u sivu boju i time je izgubila svoj prvobitni izgled. Početkom devedesetih godina arhitekta Zoran Jakovljević iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture izvršio je restauraciju enterijera. Povodom stogodišnjice postojanja, zgrada je ušla i u Nacionalni investicioni plan za kompletnu adaptaciju. Međutim, zgrada je potpuno renovirana tek nedavno i ubuduće će predstavljati centar projekta „Beograd na vodi“ koji se finansira iz UAE.

Zgrada Beogradske zadruge nalazi se i pod zaštitom, od kada je 1966. godine proglašena za kulturno dobro od velikog značaja.

Fond Beogradske zadruge

Godine 1882. osnovan je mali novčani zavod za štednju i ispomoć sitnim trgovcima, zanatlijama i sirotinji Beogradske zadruge. Članstvo, odnosno deoničarstvo, sticalo se uplatom od jednog dinara nedeljno, tako da je to postalo narodna štedionica u pravom smislu reči. Zadruga se bavila i osiguranjem privatnih i državnih objekata, a vremenom je postala tako snažna da je davala i zajmove beogradskoj opštini i državi. Zadruga je imala i filijale u Solunu i u Skoplju.