BG: Gde su se sve nekada nalazile džamije?

Precizni podaci o broju džamija, kao i lokacijama na kojima su se one nalazile ne postoje. Na osnovu određenih sačuvanih planova grada iz tog perioda i putopisa evropskih putnika mogu se izvesti pretpostavke o tome gde su se neke od njih nalazile, ali ne i ukupan broj. Različiti dokumenti iz različitih godina ukazuju i na različite podatke. Najveći broj koji se pominje je taj da je u Beogradu postojalo čak 273 džamija i posebnih islamskih bogomolja, mesdžida.

Istorija beogradskih džamija počinje posle turskog osvajanja Beogradske tvrđave 1521. i pretvaranja srpske mitropolije u islamsku bogomolju. U ovoj džamiji, nazvanoj Velika, otklanjao je obaveznu molitvu petkom sultan Sulejman Veličanstveni već sutradan po osvajanju. Većina džamija koje se prvih decenija javljaju nastale su uglavnom preobraćanjem crkava. Mnogi putopisci sa Zapada opisivali su Beograd u to vreme kao grad sa velikim brojem džamija i bili impesionirani njihovom arhitekturom. Tako su, prema rečima Otendorfa, beogradske džamije bile većinom olovom pokrivene, „lepo omalane i pokrivene izvanrednim tepisima… One se uglavnom nazivaju prema imenima onih koji su ih sagradili“.

Međutim, prilikom pada grada pod austrijsku vlast 1688. stradala je beogradska varoš, a sa njome i džamije. Nakon razaranja u gradu je ostalo svega petnaestak islamskih objekata. Turci su potom na kratko povratili vlast nad gradom, ali je 1717. austrijska vojska drugi put osvojila Beograd. Austrijanci su džamije iskoristili u razne svrhe, ali najviše kao crkve i magacine. Jedna je služila i kao bolnica, neke za stan, a u jednoj su se „držale komedije“. Kada su Turci 1739. ponovo ušli u Beograd, počeli su i obnovu starih džamija, ali i izgradnju novih. Interesantno je da se krajem 18. vek prvi put pominje i jedna biblioteka u gradu, smeštena u zgradi džamije sultana Mahmuda.

Početkom 19. veka, u Karađorđevoj Srbiji džamije su bile očuvane, ali samo u jednoj se vršilo bogosluženje, dok su ostale pretvorene u trgovačke radnje i obore za svinje. Tada je jedna pretvorena i u pravoslavnu crkvu, sa tim da minare nije bilo srušeno već je o njega okačeno zvono. Sve džamije održale su se i po dolasku kneza Miloša, odnosno sa nastankom dvojne, tursko-srpske vlasti.

Međutim, vremenom se broj islamskih bogomolja u gradu smanjivao. Kada su Turci napustili grad ostala je naredba da se turske džamije i groblja moraju poštovati. Tada je Bajrakli džamija za zvaničnu islamsku bogomolju u gradu, dok su ostale počele da propadaju. Nakon dobijanja nezavisnosti 1878, Srbija je zvanično bila nadležna da poruši džamije ako joj smetaju, sem zvanične. Beograd je tako u 20. vek ušao sa samo jednom džamijom, koja je sačuvana do danas u Gospodar Jevremovoj, a reč je upravo o Bajrakli džamiji.

Lokacije džamija

Najveći broj džamija, prema postojećim podacima, nalazio se u današnjem užem centru grada. Zabeležene su džamije na Beogradskoj tvrđavi, Dorćolu i to uglavnom duž Ulice cara Dušana, a neke se pominju i u blizini Trga Republike. Za čak nekoliko njih se smatra da su se nalazile oko Studentskog trga, jedna u blizini Brankovog mosta, a jedna je bila i na mestu Zoološkog vrta. Postojale su džamije i koje su bilo udaljene od nekadašnje varoši, kao što je bila Batal džamija, koja se nalazila u blizini Doma Narodne skupštine.