Gradske ma(ha)le

Mnogi stari nazivi održali su se i do danas, ali pojedini delovi grada nekada nosili su drugačije nazive od današnjih. Neki od ovih starih toponima otišli su u zaborav, a neki se i danas pominju. Tako se u gradu spominju i mahale ili male, kao što su Savamala, Bukurešt mala, Pištolj mala, Jatagan mala i Jevrejska mala. Mahala ili mala turska je reč koja označava gradsku četvrt, oblast, ulicu ili sokače.

Jedna od najpoznatijih jeste Savamala ili Sava mahala. Ovaj kraj predstavljao je stambeni deo pored reke Save, a kroz istoriju nazivan je i Savskom varoši, Donjom srpskom varoši, kao i Ciganskom malom. Naseljavanje mahale započeto je početkom 18. veka, kada Austrougarska, nakon osvajanja grada, pokreće preseljavanje hrišćanskog stanovništva iz utvrđene varoši na deo uz Savu. Urbanizovanje Savamale počinje početkom 19. veka kada je to već bilo selo sa oko stotinu kuća. Knez Miloš, kao prvi beogradski urbanista, želeo je da na ovom mestu izgradi novi srpski Beograd. Tako je naredio da se stanovnici iz ovog dela presele u Palilulu, što je urađeno za jedan dan. U današnjoj Ulici kraljice Natalije je iz tog razloga nastala Abadžijska čaršija koja je trebalo da bude privredni centar. Na tom prostoru izgrađeno je o državnom trošku 46 dućana. Takođe, i srpsko groblje iz okoline izmešteno je tom prilikom na Tašmajdan. Savamala se prostirala u današnjem delu između ulica Karađorđeve, Savske, Gavrila Principa, Sarajevske i Kraljice Natalije.

U blizini Savamale, ispod Varoš kapije prema Savi, nekada davno nalazila se i Bukurešt mala. Ona se pominje u dokumentima još iz treće decenije 19. veka. Pretpostavlja se da je imala nekakve veze sa Rumunima, pošto nosi ime rumunskog grada, mada se oni u to vreme retko pominju u Beogradu. Stanovništvo ovog dela bilo je siromašno i bavilo se različitim zanimanjima, a često su se ovde događale krađe, svađe i tuče. Gradska vlast je zbog toga imala dosta posla u ovom delu.

Slična dešavanja odlikovala su i Jatagan malu, najveće beogradsko divlje naselje nastalo između dva svetska rata. Jatagan mala zauzimala je današnji prostor između Bulevara Franše D’Eperea i kompleksa bolnica, od Mostara do Bulevara Oslobođenja. Na ovom mestu stanovali su najsiromašniji građani, među kojima su bili zanatlije, vračare, prodavci, nadrilekari, kao i muzikanti.

Siromašni svet živeo je i kod stare Električne centrale među deponijama gradskog smetlišta, negde na kraju Francuske ulice. Ovaj deo nazvan je Pištolj mala, jer su siromašni građani počeli zauzimati ovo neizgrađeno zemljište besplatno, „na pištolj“. Nastala je posle Prvog svetskog rata, a odlikovala su je kućice od dasaka. Međutim, policija je ovo naselje srušila 1933.

Jedna od starijih mahala jeste Jevrejska mahala, koja se počela formirati verovatno još u 16. veku sa masovnim dolaskom Jevreja u Beograd. Ova mala nalazila se u okolini današnje Ulice cara Dušana, a živeli su u njoj i bogati i siromašni Jevreji, u malim kućama sa uređenim baštama. Nekada su ovde bile i tri javne zgrade – Stara sinagoga, Jevrejska škola i Jevrejsko kupatilo. Danas sećanje na ovu mahalu čuva jedino naziv Jevrejske ulice.

Sledeće nedelje 5. marta samo na portalu Danasa očekuje vas priča o tome kako su beogradske opštine dobile nazive.