Kosturnica branilaca Beograda u Prvom svetskom ratu

Kosturnicu je izgradilo Udruženje rezervnih oficira i ratnika uz pomoć Beogradske opštine. Nastala je tako što su prekopani svi poznati ratnički grobovi u Beogradu i okolini, a ostaci poginulih oficira, podoficira i vojnika smešteni su na jedno mesto. U kosturnici su tako smešteni ostaci 3.529 identifikovanih i 1.074 neidentifikovanih poginulih ratnika, a među kojima je i slikar impresionista Kosta Milićević.

Na osvećenju kosturnice prisustvovali su kralj Aleksandar I, predstavnici Vlade, vojske, Beogradske opštine, kao i predstavnici raznih udruženja i članovi porodica poginulih. Tom prilikom u Beogradskim opštinskim novinama izašao je tekst Milana Đ. Radosavljevića, predsednika Udruženja. Između ostalog, on je napisao: „Neka bi ovaj Spomenik i ovaj džinovski grob sa hiljadama kostura u njemu, bio zlatna kolajna, koja će večno sijati na junačkim prsima Gordoga Beograda, kao najveće odlikovanje, koje je jedan narod dao svojoj Prestonici“.

Kompleks kosturnice izveden je prema projektu ruskog arhitekte i vajara Romana Verhovskoja, dok je skulpturu vojnika izradio srpski vajar Živojin Lukić. Monolitni spomenik nad Kosturnicom visok 18 metara izrađen je u bronzi i simbolizuje snagu naroda. U donjem delu nalazi se pali orao sa položenim zastavama izliven u crnoj bronzi, koji označava poraženog neprijatelja. Međutim, na drugoj strani stoji beli orao kao simbol mira, slobode i pravde. Ova predstava na kojoj je beli orao iznad crnog nosi poruku, koja glasi „Pobeda dobra nad zlim“. Raskinuti lanci na spomeniku predstavljaju ropstvo pod kojim se srpski narod vekovima nalazio, a sa desne strane smešten je i pravi top. Na vrhu spomenika nalazi se skulptura vojnika sa puškom u ruci, odnosno pobednika i branioca domovine, koju simbolizuje visoko podignuta zastava. Takođe, krst na samom vrhu, stav vojnika u vidu krsta i hrišćansko znamenje podsećaju na viševekovno stradanje naroda.

U osvrtu na arhitekturu spomenika, kritičar Branko Popović istakao je da on ne predstavlja uspelu građevinu ni u načinu izvođenju ni u zamisli. Postavljanje originalnog topa iz bitke za oslobođenje grada ocenio je kao komičan potez. Popović je smatrao i da spomenik treba da bude postavljen ispred Studentskog doma kralja Aleksandra, a ne na groblju na kom bi ostao potpuno zabačen i nezapažen.

Spomenik istog oblika i istog autora postavljen je i u Kraljevu, ali bez kosturnice. Takođe, Verhovskoj je na Novom groblju projektovao i Rusku kosturnicu, koja se nalazi u neposrednoj blizini srpske. Ruska kosturnica podignuta je 1935. kada su na ovo mesto preneti posmrtni ostaci 387 ruskih vojnika poginulih za vreme Prvog svetskog rata na teritoriji Jugoslavije. Spomenik nad ovom kosturnicom urađen je u obliku Arhanđela Mihajla koji drži mač i pokidane lance.

Prva kosturnica na Novom groblju

Na području Novog groblja, osim Kosturnice branilaca Beograda i Ruske kosturnice, nalazi se još jedna ovakva grobnica. Reč je o Kosturnici ratnicima poginulim u ratovima od 1876. do 1878. i 1885. godine, koja ujedno predstavlja i prvu memorijalnu celinu na ovom groblju. Nastala je prenosom posmrtnih ostataka ratnika sa Starog tašmajdanskog groblja. Spomenik nad ovom kosturnicom podigla je Beogradska opština 1907. Broj sahranjenih nije precizno utvrđen, a za sada je evidentirano 65 osoba.