Rimski sarkofazi u Beogradu – grobni sanduci iz vremena Singidunuma

Najveći broj njih smešten je u Barutani, dok se određeni sarkofazi mogu videti i pokraj zgrade Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, u unutrašnjosti Karađorđeve kapije, kao i kod Zindan kapije. Ovi sarkofazi potiču iz vremena Singidunuma, a pronađeni su prilikom radova u centru grada.

Sarkofazi su uglavnom izrađeni od kamena, sastoje se od sanduka i poklopca i imaju formu kuće sa dvoslivnim krovom. Oni predstavljaju prilično luksuzan način sahranjivanja, mada su u zavisnosti od materijalnih mogućnosti izrađivani od različitih vrsta kamena. Sem ovakvih, postoje i olovni sarkofazi, kao što je jedan pronađen u Požarevačkoj ulici. Međutim, na uglu Višnjićeve i Gospodar Jovanove pronađena je na velikoj dubini i „jeftinija varijanta sarkofaga“, odnosno grob od kamenih ploča.

Na sarkofazima često postoje i određene dekoracije, a neretki su i natpisi na njima. Na tekstu je obično ispisano ime pokojnika i njegove godine, a takođe nalaze se i podaci o njegovom životu, kao i o njegovoj pripadnosti. Na pojedinima postoji i posveta u kojoj se navodi ko je podigao sarkofag. Jedan od natpisa na sarkofagu predstavlja i značajno otkriće. Naime, na sarkofagu pronađenom u blizini ulice Majke Jevrosime nalazi se čak natpis na kojem se pominje jedna osoba, koja ukazuje na to da je Singidunum dobio status municipiuma u vreme cara Trajana.

Specifičan je sarkofag koji se danas nalazi u unutrašnjosti Karađorđeve kapije po tome što na sebi ima oslikane dve predstave sa starozavetnim motivima. To su predstave dobrog pastira i Jone koga guta kit. Smatra se da je ovo jedan od najranijih hrišćanskih sarkofaga, a pronađen je krajem 19. veka na uglu Kapetan Mišine i Gospodar Jovanove ulice, na mestu kuće knjižara Marka Markovića. Međutim, postoje dva shvatanja o vremenu iz kog potiče ovaj takozvani Jonin sarkofag. Prema jednom shvatanju, potiče iz 6. veka iz vizantijskog Singidunuma, dok drugi smatraju da se zapravo radi o ranijem periodu, odnosno o 4. veku.

U sarkofage polagani su i razni predmeti pored tela pokojnika. To su razne posude, lampa od keramike zvana žižak, zatim novčići, hrana, a ponekad i vredan nakit. Međutim, sarkofazi pronađeni u Beogradu uglavnom su svi bili delimično opljačkani, tako da ni u jednom od njih nisu sačuvani svi predmeti. Nekoliko desetina posuda, lampi, delova odeće, kopče, zatim i zlatni predmeti kao što je zlatni prsten pronađen u sarkofagu u Makedonskoj ulici čuvaju se danas u Narodnom muzeju u Beogradu, kao i Muzeju grada Beograda.

Poslednji ostatak sarkofaga, odnosno deo sanduka pronađen je prilikom izgradnje parkinga ispred zgrade Skupštine grada Beograda.