Šeik Mustafino turbe: Grobnica sadijskog derviša

Turbe (stariji izraz tulbe) je turska reč koja označava grobnicu ili kapelu nad grobom, a u ovom slučaju predstavlja grob starešine derviša sadijskog reda Šeih Mustafe, koji je bio poreklom iz Bagdada. Turbe je sagrađen 1783-1784. u dvorištu tekije Hadži-šeiha Muhameda, nakon smrti Šeih Mustafe 1783. Na ovoj građevini nalazi se kamena ploča na kojoj je natpis na turskom jeziku sa podacima o godini izgradnje, kao i o osnivaču koji je podigao turbe: „Grob mu sagradi zastupnik defterdara Husnija i tako postiže Božiji blagoslov“.

Šeik Mustafino turbe predstavlja osmougaonu građevinu koja pri vrhu prelazi u tambur. Osnova tambura na kojem počiva kupola je kružna, dok je visina turbea oko osam i po metara. Ova turska grobnica je sagrađena od kamena, a njena unutrašnjost je ukrašena zapisima iz Kurana. Na sredini prostorije nalazi se sarkofag pokriven platnom koji obeležava sam grob Šeih Mustafe, ali možda i više njih. Naime, prema nezvaničnim saznanjima se smatra da su na ovom mestu sahranjena još dva derviša, a to su Orosanli Mehmed-babe i Hatenćeli Šeih-Hadži-Omer-babe.

Interesantna je činjenica da su Austrijanci u urbanističkom planu iz 1789. godine, takozvanom Brušovom planu, iz neznanja ucrtali ovo turbe kao džamiju, jer im je bilo nalik na „malu džamiju bez minareta“. Za vreme turske vlasti turbe nije ni bilo ucrtano u planove, jer je predstavljalo sastavni deo tekije. U samoj zgradi tekije, koja nije sačuvana do danas, nalazile su se tri prostorije u prizemlju, kao i četiri na spratu. U neposrednoj blizini tekije nalazilo se i tursko groblje, na mestu današnjeg Univerzitetskog parka, koje se očuvalo sve do polovine 19. veka.

Danas je ovo turbe spomenik kulture i nalazi se pod zaštitom grada i države, i većim delom vremena je zatvoreno. Na mestu nekadašnje tekije sadijskog derviškog reda danas se nalazi montažni objekat u kome je smešten opšinski odbor Crvenog krsta opštine Stari Grad, kao i gradski sudija za prekršaje.

Iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda

Odeljenje za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture pri Umetničkom muzeju Narodne Republike Srbije donelo je odluku 2. decembra 1946. da se svi spomenici u Beogradu od kulturno-istorijskog i umetničkog značaja stave pod zaštitu države. Među 11 takvih objekata naveden je i objekat „Tulbe na uglu Višnjićeve i Jugovićeve ulice“ koji se nalazio pod brojem 8. U obrazloženju odluke je pisalo: „Tulbe na uglu Višnjićeve i Jugovićeve ulice, takođe, se stavlja pod zaštitu države kako bi se sačuvao spomenik iz doba kada su Turci držali Beograd u rukama i u njemu gradili svoje verske građevine“.