Vaznesenska crkva: Pečati tragične istorije

Reč je o Vaznesenskoj crkvi, koja je podignuta 1863. po nalogu mitropolita Mihaila i kneza Mihaila Obrenovića. Crkva je sazidana uz pomoć dobrovoljnih prihoda mnogih Beograđana, dok su planove izradili Pavle Stanišić i Jovan Ristić, a građevinske poslove izveli Josip Štok i Fernand Stevanov.

Prvobitno je bila namenjena za potrebe vojske iz Velike kasarne, nakon što se dotadašnja šator-crkva pokazala kao neadekvatna. Arhitektonskim rešenjem, u duhu tradicije srednjevekovne arhitekture, crkva podseća na manastir Ravanicu, a posvećena je Vaznesenju Hristovom.

Prvi ikonostas crkva je dobila 1864. godine, čiji majstor nije zabeležen, dok je ikonopisni deo uradio slikar Nikola Marković. Međutim, ovaj ikonostas premešten je 1880. u staru crkvu Svetog Marka, da bi kasnije delovi ikonostasa bili preneti u crkvu Sv. Cara Konstantina i Jelene na Voždovcu. Novi ikonostas izradio je Steva Todorović u čijoj je tematici dosta mesta dato kompozicijama iz nacionalne istorije. Četiri kompozicije predstavljaju: Stefan Dečanski dobija vid, Postriženje Svetog Save, Prijem Svetog Simeona u Hilandar, kao i Sveti Sava poučava decu kao dobri pastir. Živopis koji je prekrio sve slobodne zidne površine uradio je ruski slikar Andrej Bicenko 1937. Zidne kompozicije i pojedini likovi srpskih vladara urađeni su prema kopijama srpskih srednjovekovnih fresaka, ponajviše iz zadužbina Nemanjića. Među vrednijim ikonama u crkvi ističu se Ikona Bogorodice sa Hristom, Ikona Svetog Dimitrija, Ikona Svetih vrača Kozme i Damjana, kao i nekoliko ruskih ikona.

Istorijski događaji zemlje uticali su i na istoriju Vaznesenske crkve. Tako je na zapadnim vratima crkve uklesan natpis „Iz ove crkve 5. oktobra 1912. godine, praćen Božjim blagoslovom, pođe Njegovo Veličanstvo Kralj Petar I Karađorđević u Balkanski rat koji sretno i dovrši i u ovoj crkvi kao pobednik zablagodari Bogu na darovanoj pobedi“.

Tokom Prvog i Drugog svetskog rata, crkva je u nekoliko navrata bila oštećivana prilikom napada i bombardovanja. Za vreme nemačkog bombardovanja grada 1941. ljudi koji su bili sakriveni u crkvi su preživeli svi, dok su mnogi koji su se nalazili u rovovima u crkvenoj porti izgubili živote. Iz tih razloga crkva se veoma često nalazila u fazama renoviranja. Nazivali su je čak i „crkvom mučenicom“, zbog njene tragične sudbine.

U crkvenom kompleksu, pored crkvenog zdanja, nalaze se i zvonara i dve crkvene zgrade. U crkvenoj porti smešteno je i spomen obeležje u obliku krsta na mestu gde su 6. aprila 1941. stradali mnogi Beograđani za vreme bombardovanja fašističke avijacije.

Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda proglasio je Vaznesensku crkvu i za spomenik kulture 1967. godine, tako da ona i danas poseduje ovaj zaštićeni status.

Crkvena zvona

Današnja zvonara Vaznesenske crkve izgrađena je 1937. i u njoj se danas nalazi pet zvona, među kojima se ističe zvono stare Saborne crkve. Ono predstavlja najznačajniju relikviju među svim zvonima beogradskih crkava. Ovo zvono prvo je, nakon vekovne turske zabrane podizanja zvona u Srbiji, oglasilo osamostaljenje Kneževine Srbije 1830. Zvono je naručio Miloš Obrenović u Pešti.