Američka filozofska frankofonija

Na univerzitetskim katedrama i unutar kampusa širom Amerike njihova poststruktralistička forma i koncept radikalne sumnje preobrazila je različite intelektualne discipline od književnosti do antropologije i arhitekture. Tim rečima, svoju studiju o uticaju francuskih intelektualaca i njihovih radova (poznatih kao french theory) na intelektualni život u Americi, započinje francuski istoričar ideja, Fransoa Kise. Njegova studija nije samo sveobuhvatni izveštaj o uspehu francuskih mislilaca koji dobijaju status pop filozofskih zvezda u Americi već i izvanredna analiza američkog obrazovnog sistema, kao i razloga zašto je unutar tog univerzitetskog sistema francuska teorija imala toliko uspeha, kakav je uticaj izvršila i koliko unapredila kritičke prakse kao i osoben način na koji su francuski filozofi čitani. Recepcija pomenutih filozofa presudno je uticala na rađanje tadašnjeg intelektualnog megatrenda – istraživanje identitetskih politika, i na savremene studije kulture i roda na postkolonijalne, feminističke i kvir studije i na kraju krajeva, francuska teorija značajna je i za današnji globalni društveni i politički aktivizam i prakse mnogih od savremenih, postmodernih umetničkih formi.

Uticaj koji je ova grupa francuskih filozofa izvršila 70-ih u SAD, nije bio slučajna američka pustolovina francuske teorije, imala je svoju intelektualnu predistoriju u prethodnim decenijama 20. veka. Kise te intelektualne veze vidi najpre kroz istoriju francuskih intelektualnih i umetničkih izgnanika tokom Drugog svetskog rata, potom kroz uticaj, zapravo istoriju tri velika francuska izvozna intelektualna proizvoda, nadrealizma, sartrovskog egzistencijalizma i istraživanja grupe okupljene oko časopisa Anali/Annales, a inauguralni datum za francusku teoriju, smatra kongres na univerzitetu Džon Hopkins iz 1966. Na tom kongresu nastupiće većina francuskih filozofa i teoretičara. Iako studenti iz Pariza ili sa Kolumbije tih godina govore istim antiimperijalističkim jezikom, francuska i američka intelektualna polja nikad nisu izgledala tako udaljena kao 1966. U Francuskoj je ta 1966. čudesna godina strukturalizma u kojoj se pojavljuju ključni tekstovi Barta (Kritika i istina) i Lakana (Spisi), Fukoove (Reči i stvari) koja doživljavaju neverovatan uspeh u Evropi, a slogani poput smrti čoveka i promena paradigme pojavljuju se na naslovnim stranama novina. Za to vreme u SAD između obuzdavanja studentskih protesta i zgranutog iščekivanja građanskog društva na univerzitetima traju ritualna predavanja o logičkom pozitivizmu u filozofiji, ruskim formalistima u književnosti dok studenti čitaju Markuzea i Normana Brauna a na vidiku, u zemlji stripova i herc-romana, nema nikakvog autentično subverzivnog bestselera.

Međutim, kako Kise tvrdi, bez obzira na akademsku apatiju francuske filozofe dočekala je živa američka alternativna, kontrakulturna scena nastala tokom 60-ih, od prvih marševa za građanska prava 1962. do početka 70-ih, u kome je veliki američki studentski pokret evoluirao od labavo organizovane političke opozicije do spontanog modela ponašanja čiji su ciljevi bili iznad svega egzistencijalni – zapravo preobražaj od borbenog antikapitalizma do mističnog slavljena slobodnih tela i halucinogenih iskustava. Ta metamorfoza studentske pobune, ukroćene i brutalnom državnom represijom iz 70-ih, jedan je od ključnih socioloških činilaca prijema, a zatim i preusmeravanja francuske teorije u SAD – premeštanja borbi sa ulica na teren diskursa. To premeštanje i promena područja borbi na teritorije diskursa doživeće žestoku ne samo simboličku kritiku već na konferenciji Šizo-Kultura, koju Silver Lotringer 1975. organizuje na Theacers College, na kojoj se pojavljuje ogroman broj zainteresovanih, a jedna militantna feministkinja sa ekstremne levice prekida Deleza u raspravi, nazivajući njega i Gatarija falokratama, dok Fukoa u raspravi o novim formama fašizma prekida pripadnik sindikalističko-revolucionarnog komiteta nazivajući ga plaćenikom CIA. Ta promena perspektive biće samo jedna od etapa u intelektualnoj pustolovini francuske teorije koja će polako ali sigurno dovesti do inauguracije identitetskih politika i do radikalnog multikulturalizma 80-ih. Fransoa Kise toj istoriji ideja, odnosno razumevanju kako je društvena Amerika prešla sa studentskog protesta na radikalizovani komunitarizam ili sa transverzalne ali sporadične borbe na neprekidne, ali segmentirane bitke i ključnom uticaju francuskih filozofa posvećuje vrlo iscrpna istraživanje humanističkih i egzistencijalnih vrednosti koje su inspirisale američki studentski pokret. On zaključuje da francuska teorija ulazi u SAD na teren na kome su „revolucionarna praksa, teorijsko istraživanje i umetnička inovacija“ već bili udruženi, analizirajući širenje francuske teorije kroz uređivačke koncepte preko petnaestak časopisa (Semitexte, Diaspora, Boundary 2, Diacritics, SubStance…) i programe katedri američkih univerziteta.

Teme koje su predstavljene kroz prevedene odlomke ili komentare o njima upućuju na kritiku subjekta u različitim modalitetima: kraj čoveka i dislokacija oko Deride, smrt autora i društva kontrole kod Fukoa, nagonske dispozitive koji obuhvataju individualnosti kod Liotara i prvu afirmaciju linija bekstva i šizo“ subjekta kod Deleza i Gatarija. Pored univerzitetskih časopisa i katedri, drugi i izuzetno važan kanal ulaska francuske teorije je američka kontrakulturna scena, njene mreže i napokon izdavačke kuće. Kise pored pregleda same scene i glavnih protagonista navodi interesovanje francuskih filozofa, posebno Fukoa i Deleza za američku kontrakulturnu scenu. Dok je Fuko aludirao na nju u svojim intervjuima, Delez misli na Ginzberga kad hvali psihopatologiju pesnika, muziku Džona Kejdža i Stiva Rajha. Pored toga ukazuje se na snažnu srodnost između Fukoove paradigme panoptikona i Barouzove Nove, aparata potpunog i kružnog nepoverenja kao figure hladne posttotalitarne kontrole. Barouz sa evropskom intelektualnom omladinom i samim Fukoom, smatra Kise, deli zajedničku „želju za raskidom sa snagama kontrole mišljenja, sa državom, sa prošlošću i na kraju krajeva sa poslednjim fetišem semiotike iz 70-ih – integrisanim subjektom“.

Američka interpretacija francuske teorije 70-ih i 80-ih samo je jedna od mnogih formi koje je ona poprimala širom sveta. Avangardni tekstualizam i manjinski radikalizam, njena dva glavna avatara u američkim kampusima, samo su dva primera lokalne upotrebe, dve moguće kulturne metamorfoze. Postoji onoliko čitanja i upotrebljavanja Fukoa, Deleza ili Deride koliko je polja prijema njihovih tekstova, političkih konteksta i kulturnih tradicija u koje se utapaju. Strahovita globalizacija francuske teorije svedoči da je u SAD i ostatku sveta u delima francuskih autora pronađena heuristička plodnost, politička i međukulturna – stvarajući ukrštanja sa lokalnim autorima i diskursima – bez presedana. Iz spisa francuskih autora preuzimana su mišljena koja su bili interpretacija novog svetskog nereda i alatke za intelektualnu emancipaciju u odnosu na lokalne diskurse i oslobodilačke pokrete svih provinijencija, smatra Kise. Preoblikovana u Americi i izneverena u svojoj zemlji, francuska teorija postala je najradikalniji intelektualni pokret na Zapadu, sa globalnim domašajem, smatra jedan od njenih velikih, američkih promotera, Silver Lotringer. Fransoa Kise svojom knjigom vodi čitaoca kroz blistavu intelektualnu pustolovinu koja osvetljava poslednjih 30 godina 20. veka, ali i mnoge decenije koje će doći. Izvanredan prevod Olje Petronić i urednički poduhvat izdavačke kuće Karpos.