Blago bez zaštite

Povodom obeležavanja Dana zaštite spomenika kulture u Galeriji Muzeja Ponišavlja u Pirotu otvorena je izložba pod nazivom „(Ne)briga o kulturnom nasleđu’’, koja ima za cilj zaštitu spomenika kulture u Pirotu i njihovu revitalizaciju.
Autor izložbe je arhitekta iz niškog Zavoda za zaštitu spomenika kulture Elena Vasić Petrović, koja kaže da na području Pirotskog okruga postoji veliki broj spomenika koje treba sačuvati za nove generacije. Petrovićeva tako ističe da je Momčilov grad, tvrđava iz 14. veka, koja se nalazi na ulazu u Pirot iz pravca Niša, spomenik kulture od velikog značaja.

Na potezu lokalna vlast

-Veliki je broj spomenika kulture u ovom kraju kojima je potrebna revitalizacija. Da bi se oni sačuvali potrebna je veća inicijativa lokalne sredine koja treba da vodi računa o svom kulturnom nasleđu i da sačuva postojeće i nove spomenike kulture. U svetu se takvi spomenici kulture koriste i kao bogata turistička ponuda, a kod nas u srednji i gornj grad Momčilovog grada, zbog zapuštenosti ne može ni da se uđe – Elena Vasić Petrović.

– Godinama su organizovani restauratorsko-konzervatorski radovi na tvrđavi, ali je taj izuzetno značajn objekat ponovo zapušten. Mali broj gradova u svetu ima takvu tvrđavu u centru grada- kaže Vasić -Petrović. Prema njenim rečima, kuća porodice Hristić u kojoj se nalazi Muzej Ponišavlja je jedan od retko dobrih primera očuvanja spomenika.
– Kuća je podignuta 1848. godine po odobrenju turskih vlasti. Naručilac gradnje kuće i njen prvi vlasnik bio je bogati pirotski trgovac Rista Jovanović – Mali Rista. U njoj se već decenijama nalazi Muzej. Proglašena je za spomenik kulture od izuzetnog značaja. Kuća Hristića predstavlja jednu od najlepših kuća starovaroške kulture i svakako je najorginalnije ostvarenje svoga vremena- kaže ona.
Za razliku od kuće porodice Hristić, kuća Manojla Bele Mačke propada. Elena Vasić Petrović kaže da je i ona sagrađena 1848. godine kao kompleks koji se sastoji od tri objekta.
– Opština Pirot je osamdesetih godina prošlog veka otkupila sve objekte od tadašnjeg vlasnika sa namerom da ih adaptira za svoje potrebe. Do danas to nije učinjeno, objekte i dalje koriste potomci vlasnika, a spomeničke vrednosti kompleksa ozbiljno su ugrožene. Kuća je u katastrofalnom stanju, a za spomenik kulture od velikog značaja proglašena je još 1968. godine. Treba je sačuvati od daljeg propadanja- smatra Vasić -Petrović
Isti je slučaj i sa kućom Stojana Božilovića Belog, koja je sagrađena u prvoj polovini 19. veka. Stojan Božilović Beli, bogati pirotski trgovac, kuću je kupio od njenog prvog vlasnika Živka Andrejića 1954. godine . Poslednja stanarka kuće bila je unuka Stojana Božilovića, Nada Božilović, posle čije smrti je kuća prepuštena propadanju.
– Naslednice ovog objekta ne žive u Pirotu i prema nekim podacima kuću nisu posetile više od 15 godina. Proglašena je za spomenik kulture 1981. godine. Kuća Božilovića je izuzetno zanimljivo arhitektonsko ostvarenje. Poseduje sve karakteristike bogate hrišćanske trgovačke kuće iz 19. veka. Današnje stanje ovog prelepog objekta je više nego žalosno. Zbog nemara i neodgovornosti ozbiljno je ugrožen opstanak jedinstvenog spomenika kulture pirotske baštine- kaže Vasić -Petrović.