Bosanci i Muslimani svrstani u kategoriju „ostali“

Najveći problem nacionalnih manjina u Bosni i Hercegovini je što su trodjelnom podjelom vlasti među tri velika naroda izostavljeni iz političkih krugova i mjesta odlučivanja i da su praktično „ugurane“ u kategoriju „ostali“. Bosna i Hercegovina je država u kojoj žive tri konstitutivna naroda, Bošnjaci, Hrvati i Srbi, i „ostali“. A u ustavno rastezljivoj kategoriji „ostali“, gdje ima i Bosanaca i Muslimana (na posljednjem popisu stanovništva iz 1991. godine neki građani su se čak izjasnili kao Crnci ili Eskimi) nalaze se pripadnici nacionalnih manjina.

Više od 100.000 pripadnika manjina

Zakonom izglasanim 2003. godine nacionalnim manjinama priznata su sva građanska i ljudska prava. Kao nacionalne manjine u BIH kojima država treba da štiti položaj i ravnopravnost, priznato je 17 skupina i to su: Albanci, Crnogorci, Česi, Italijani, Jevreji, Mađari, Makedonci, Nijemci, Poljaci, Romi, Rumuni, Rusi, Rusini, Slovaci, Slovenci, Turci i Ukrajinci. Zvanični podaci o broju pripadnika nacionalnih manjina ne postoje, ali se pretpostavlja da ih ima više od 100.000.

Grad Prnjavor, ili „Mala Evropa“, u Republici Srpskoj, na primer, jedinstven je po svojoj demografskoj slici. Stanovništvo, koje pripada raznim nacionalnostima, zajedno živi još od vremena austrougarske vladavine u BIH. Najbrojniji su Ukrajinci, Česi i Italijani, ali također, u okolici Prnjavora, ima i zajednica Poljaka, Slovenaca, Albanaca, Jevreja i Mađara. Kad je reč o celoj BIH, prije rata, do 1992. godine, 23 nacionalne manjine živjele su u zemlji, a danas, prema popisu, taj broj je spao na 17.
Prema istraživanjima Centra civilnih inicijativa, najugroženija nacionalna manjina su Romi, kojih u BIH ima između 80.000 i 90.000. Romi traže osnovne životne uslove, zapošljavanje i školovanje za djecu, dok drugi pripadnici nacionalnih manjina uglavnom traže očuvanje kulture ili organizuju kurseve svojih maternjih jezika.
Centar za međunarodne odnose iz Banjaluke i Fondacija Fridrih Ebert, u saradnji sa Savjetom za nacionalne manjine Republike Srpske, održali su nedavno sesiju na temu „Nacionalne manjine i bezbjednost na Jugoistoku Evrope“. Bosna i Hercegovina se nalazi u procesu integracija koji podrazumijeva reforme u brojnim oblastima. Jedna od njih se odnosi na pitanje zaštite i ostvarivanja prava nacionalnih manjina.
Predsjednik Saveza nacionalnih manjina RS Stevo Havreljuk, jedan od učesnika, zaključio je da bi uslov usklađivanja domaćih propisa sa propisima EU trebalo da podstakne vlasti u BIH da u Ustav uvrste i kategoriju nacionalnih manjina, jer Ustav BIH ne poznaje takvu odredbu.
– Ustav BIH ne poznaje odredbu nacionalne manjine, nego su one uvrštene u kategoriju „ostalih“, a prava nacionalnim manjinama zagarantovana su zakonom o zaštiti prava pripadnika nacionalnih manjina u BIH i Evropskom konvencijom o zaštiti prava nacionalnih manjina, kazao je tada Havreljuk.
Ovaj zakon je doprinio da se u okviru Narodne skupštine RS formira Savjet nacionalnih manjina RS koji je savjetodavno tijelo Skupštine i putem tog tijela pripadnici nacionalnih manjina očekuju da će moći kvalitetnije i bolje usmjeriti potrebe nacionalnih manjina i ostvariti svoja prava.
Predsjednik Savjeta za nacionalne manjine Hrvatske Aleksandar Tolnauer, posebno je istaknuo da je Hrvatska pitanje nacionalnih manjina regulisala ustavnim zakonom o pravima nacionalnih manjina, a da su tim zakonom nacionalne manjine uvedene u javni i politički život te zemlje. Tolnauer je potvrdio da je Vlada Hrvatske za programe nacionalinih manjina u Hrvatskoj u 2007. godini izdvojila 18 miliona evra.
– Činjenica je da izmijenjeni međunarodni odnosi traže i od globalnih i od regionalnih aktera međunarodnih odnosa permanentno proučavanje aktuelnih procesa i na toj osnovi definisanje odgovarajućih politika i strategija. Bosna i Hercegovina ima velike mogućnosti u svim sferama da se u što skorije vrijeme priključi i integriše u mehanizam Evropske Unije i bezbjednosnih integracija, posebno kroz aktivno učešće u regionalnim inicijativama, rekao je Tolnauer.
U radu sesije su učestvovali predstavnici nacionalnih manjina iz BIH i Hrvatske, predstavnici institucija RS i BIH. Podsjećamo da je nalogom Rafi Gregorijana, supervizora za Brčko district, od 6. maja 2008. godine, trebalo da se nacionalnim manjinama obezbijedi da se organizuju i da predlože svoje predstavnike koji će se kandidovati za dva nova poslanička mjesta u Skupštini. Prvi put ove godine pripadnici nacionalnih manjina dobili su šansu da biraju svoje predstavnike. Međutim, Zakon o zaštiti prava pripadnika nacionalnih manjina jeste obezbijedio prava na učešće na izbornim listama, ali ne i dovoljno vremena da se pripadnici manjina organizuju i pripreme kandidata za oktobarske lokalne izbore u BIH.
Problemi Roma, kao najbrojnije nacionalne manjine koja je društveno, ekonomski i politički marginalizirana skupina, polaze od pitanja mogućnosti obrazovanja i diskriminacije u zapošljavanju, preko stambenih i imovinskih pitanja, pitanja oživljavanja romske kulture i jezika. Romi se u poslijeratnoj BIH suočavaju sa nizom poteškoća pri ostvarivanju velikog broja osnovnih ljudskih prava. Teškoće su komplikovanije raseljavanjem, do kojega je došlo zbog rata. Posebno je bitno pitanje imovinskih prava i mogućnost dobijanja ličnih dokumenata. Ništa manje problematično je pitanje imovine Roma.