Četnički pokret je proglašen i za antifašistički

O prirodi nastajućeg srpskog populizma verovatno najbolje svedoči slogan da su Srbi „ostatak zaklanog naroda“, lansirao ga je pesnik Matija Bećković koji je postao najviši ideološki i moralni arbitar „vaskolikog srpstva“. Prostor u kojem se drama odvija je, kako ga je ocrtao pretendent za nacionalnog vođu, književnik Vuk Drašković, takođe zvuči nekrofilski „granice Srbije su tamo gde su srpski grobovi“. Kult maršala Tita zamenio je kultom „đenerala Draže“. Četnički pokret je proglašen i za antifašistički. Spas od konačne katastrofe je u „borbi neprestanoj“. Svoj ratnički pohod je general Ratko Mladić, osvajanjem Srebrenice, jula 1996. godine, pred TV kamerama, tumačio kao „završetak borbe protiv dahija“ započet 1804. godine koji se proteže sve do novog doba, kao neprekidna borba protiv „Turaka“. Vizija spasa začinjena je i bujicama panegirika slavnoj prošlosti („narod najstariji“ i „nebeski narod“), slavno kraljevstvo i carstvo, uvek na pravednoj strani, nikad porobljivač drugih, na strani pobednika u oba svetska rata, a ipak žrtva. I tu je glavna kopča s ostalim populizmima, svi su nečija žrtva, okruženi su neprijateljima, i u samoj Jugoslaviji kao „tamnici naroda“.

A zajedničko im je i to što bujica populizma nadolazi ne samo iz rastućih egzistencijalnih nevolja, nego i klizi po sve oskudnijem duhovnom tlu, ispošćenom iznurujućim ideološkim sukobima i obračunima, kao u nekoj vrsti permanentnog raspamećivanja (tako je glasila i ratnička komanda generala Mladića). U tome je crkva imala istaknutu ulogu. Najsnažniji talas populizma desio se u Srbiji. Kao da je reč o krupnoj, bezmalo klimatskoj pojavi, lansirana je parola „dogodio se narod“. Nacionalna homogenizacija Albanaca na Kosovu koja je težila izjednačavanju statusa pokrajine s drugim republikama, gde je po ustrojstvu prema Ustavu iz 1974. oblikovana faktička konfederacija suverenih država što je ugrožavalo položaj Srba koji su se sve masovnije iseljavali ne samo s Kosova nego i iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine. Pošto je ranije najsnažniji populizam oličen u liku hrvatskog „masovnog pokreta“ slomljen režimskom represijom i propraćen „hrvatskom šutnjom“ barjak predvodnika preuzeo je albanski nacionalni pokret. Pokušaji samih građana da zaštite svoja prava od rastuće albanske dominacije nisu bili uspešni, jer u jednopartijskoj državi nema prostora za njihovo uvažavanje. Rešenje je potraženo u sferi vladajuće ideologije i politike, uz sadejstvo pravoslavnog klerikalizma. Zamah srpskog populizma su dali nacionalistički folklor, resantimani pristalica poraženih snaga u minulom ratu, suparnički populizmi ali i još neki činioci, od kojih su dva najvažnija, jedan je unutrašnji a drugi spoljašnji.

Neizvesna budućnost zajedničke države uznemirila je izvesne delove vladajuće nomenklature u pogledu napredovanja u vladajućoj hijerarhiji zajedničke države koja je u ruševnom stanju, pa su oslonac potražili u prekomponovanju vlasti u prostoru novih suverenih država. A spoljni faktori su gubili interesovanje za opstanak Jugoslavije kao tampon-zone između dve svetske supersile; očekivala se pobeda zapadnih saveznika iz prošlog rata i poraz SSSR-a.

Sva ovdašnja nastojanja da se u njoj afirmiše načelna alternativa i kapitalizmu i realnom socijalizmu, koja bi počivala na sintezi najboljih tradicija i liberalizma i socijalizma suzbijana su u zemlji a ostajala bez podrške u svetu. Uvereni u ispravnost vlastitog shvatanja boljševičke revolucije u kojem je vlast, a ne sloboda središnja vrednost, zamerali su i samom Gorbačovu što je pokretanjem „perestrojke“ uzdrmao „tekovine revolucije“. A kada se smatra da je glavna tekovina čvrsto držanje monopola na vlast u vlastitim rukama, onda nestaju svi obziri ne samo prema protivniku, nego i prema najbližim saradnicima.

Tako je jedna grupa partijskih kadrova, okupljena oko Slobodana Miloševića srušila s vlasti Ivana Stambolića i rasturila podmladak političke klase koju je on godinama stvarao, a u kojoj je Milošević dugo važio kao „princ od Velsa“. Kako se se vukli konkretni potezi i ko je i kako odlučivao u megdanima oko vrha vlasti, javnim i zakulisnim, verovatno nikada do kraja neće biti poznato. Ali je izvesno da je veći deo nomenklature prihvatio novog vođu a da su potom i same mase videle u njemu snažnog vođu-izbavitelja. Izlivi odanosti zasenili su one iz vremena najvećeg slavlja pokojnog vođe.

Nastavlja se