Foto: Dragoslav IlićU okolini slične nema, a spoljašnošću je nalik starim zgradama u Švajcarskoj, Austriji ili Nemačkoj. Za neobični arhitektonski stil Crkve Svetih apostola Petra i Pavla u Majdanpeku, kojim su na originalan način pravoslavni kanoni “odeveni” u dekorativnu formu evropske arhitekture 18. i 19. veka, zaslužan je najpoznatiji srpski portretista u19. veku Uroš Knežević.
Prema Spomenici timočke eparhije, 1725. godine u tadašnjem Majdanpeku, podignuta je crkva posvećena Svetom arhangelu Mihajlu. Nisku crkvu sagrađenu od kamena, Turci su porušili 1737. godine.
Polovinom 19. veka život u Majdanpeku u svim aspektima biva izuzetno dinamičan i grad na Peku postaje centar srpskog rudarstva i bilo je neophodno da dobije pravoslavnu bogomolju.
Tadašnja srpska Vlada bila je primorana da za rad u rudniku dovodi stručnjake i radnu snagu iz raznih krajeva Evrope i trebalo je stvoriti uslove da se oni trajno vežu za srpsko tlo i pravoslavlje.
Izgradnju crkve inicirao je tadašnji ministar finansija Paun Janković, koji je u sačuvanom pismu upućenom s proleća 1854. knezu Aleksandru Karađorđeviću, napisao:
„Crkvu i školu treba također u Majdan-Peku da imamo, da Majdan-Pek kao porod praviteljstva, ne predstavlja sobom jedno bezdušno telo, nego da predstavlja telo s dušom, telo s sovestju, telo s čuvstvom.”
-Knez Aleksandar Karađođević, na predlog ministra finansija Pauna Jankovića, neumornog pregaoca u podizanju Majdanpeka, 1855. godine donosi odluku o izgradnji hrama. Izradu plana poverio je slikaru Urošu Kneževiću koji je tih godina pravio galeriju portreta srspkih dvorjana – zapisao je Slavko Milanović, u publikaciji “Duša Majdanpeka”, objavljenoj povodom 150 godina od utemeljenja majdanpečkog pravoslavnog hrama.
Milanović objašnjava da su se tada opredelili za “švajcarski stil” odnosno bondruk, želeći da takav pravoslavni hram inoverci prihvate kao svoj, da ih podseti na zavičaj.
Majdanpečku crkvu projektovao je Uroš Knežević koristeći takozvani bondručni sistem gradnje sa klasičnom opekom između drvene konstrukcije, pri čemu drveni skelet ostaje vidljiv na fasadi i stvara ritam vertikala, horizontala i ukrštenih dijagonala.
Ovaj neobičan arhitektonski stil objašnjava se Kneževićevim dobrim poznavanjem evropskog sveta, akademiju je završio u Beču, s jedne i odličnim poznavanjem prilika u Majdanpeku i zavisnost od stručnjaka iz katoličkih zemalja kneza Aleksandra Karađorđevića, sa druge strane.
Gradnja je započela u proleće 1856, a gradili su je majstori Cincari iz zidarskog društva Janaćija Petrovića i ortaka Đorđa Konstandinovića, kao i Nauna Markovića.
Oni su crkvi poklonili dva zvona izlivena u Vršcu 1858. godine koja su i danas u malom zvoniku.
“Švajcarski stil” nije jedina neobičnost majdanpečkog pravoslavnog hrama, podignutog kao jednobrodna bazilika pravougaonog oblika.
-Majdanpečka crkva odudara od ose istok – zapad za 19,5 stepeni. Ova digresija, kako tvrdi Paun Es Durlić naučnik koji se najtemeljnije bavio istorijom majdanpečkog hrama, nastala je iz razloga koji se mogu nazvati urbanističkom estetikom kako bi se hram našao u poziciji od 45 stepeni, u odnosu na raskrsnicu pored njega – objašnjava Slavko Milanović.
U tekstovima posvećenim majdanpečkoj bogomolji često se nailazi na podatak da je ona imala troja vrata i da su “prema varljivim zabeleženim sećanjima, uslovno severna koristili katolici i protestanti, južna pravoslavni, a zapadna, centralna vrata, bila su zajednička za svadbe i krštenja”.
Navodi se i da su južna kasnije zazidana, kao i da je za postojeću dilemu zaslužan slikar Uroš Knežević koji je projektovao crkvu.
Zbog ovoga se najčešće i postavlja pitanje, je li crkva u Majdanpeku pravoslavna ili je jedinstven primer ekumenske pravoslavno – katoličko – protestanske bogomolje.
Prvi ikonostas oslikao je Uroš Knežević i prilikom poslednje restauracije i konzervacije, zbog znatnih oštećenja, ikonostas je zamenjen novim, a pojedine ikone od kojih se ističu ikone Svetih apostola, sačuvane su i uramljene.
Umetnički i istorijski najvrednija ikona u ovom hramu, prema oceni stručnjaka, je ikona Bogorodice sa Isusom koju je sačinio Dimitrije Georgijević Tirol 1861. godine.
Šezdesetih godina prošlog veka urbana ekspanzija u Majdanpeku zapretila je rušenjem hrama, ali ideje o rušenju kao i o pretvaranju u muzej nisu zaživele.
Od 1987. godine evidentira se kao spomenik kulture i započinje negova restauracija pod nadzorom Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša.
U poslednjoj rekonstrukciji 2019. godine, finansirana je sredstvima opštine Majdanpek, podignut je nov zvonik i postavljeno novo zvono, donacija majdanpečkog rudnika.
Zvoniće i ove Badnje večeri kada će se u majdanpečkoj crkvi moliti zajedno Petrovići, Jovanovići, kao i potomci nekadašnjih rudara katolika, protestanata, luteranaca sa nemačkim, češkim i drugim stranim prezimenima, potvrđujući da je ovo zdanje jedan od simbola i duša Majdanpeka, grada rudara.
Više vesti iz ovog grada čitajte na posebnom linku
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
