Miloju Vasiću se, iz današnje perspektive gledajući, može zameriti na sasvim pogrešnoj interpretaciji otkrića u Vinči.
Može mu se zameriti i preterana brzina kojom je iskopavao ovako vredan arheološki lokalitet.
Ali, sigurno me se ne može zameriti na njegovoj umešnosti da svoja otkrića plasira na najbolji način, što je donelo ogromnu korist razvoju arheologije u Srbiji i čitavom regionu.
Trebalo bi se prisetiti pažnje koju su vodeći štampani mediji Evrope sa početka 20. veka posvetili nalazima sa praistorijske Vinče.
U prvom planu su bile figure izrađene od pečene zemlje, terakote, koje su prikazivale nedvosmisleno ljudska bića u prilično tipiziranom, nepomičnom i strogom stavu, sa bezličnim trouglastim licima.
Vasić je figurine otkrivao i u najstarijim i u najmlađim slojevima Vinče.
Figurine su, pokazaće se u različitim studijama, imale razvoj od jednostavnih stubastih oblika sa jedva naznačenim nosom i očima, glave jedva izdvojene iz mase gline, pa sve do raskošnih sedećih ili stojećih figura sa bogato ukrašenim nošnjama. Kako je vreme odmicalo, menjao se stil kojim su se Vinčanci izražavali.
Da li su te promene odražavale neka dublja društvena komešanja, kako neki predlažu, čini se da nikad nećemo sa sigurnošću saznati.
Uopšte, uloga ovih figura je već čitav vek predmet rasprava u arheologiji.
Arheološkim iskopavanjima koja su se desila posle otkrića Vinče potvrđeno je da je proizvodnja figurina česta širom jugoistočne Evrope, Grčke i da svoje poreklo vodi od Anadolije i drugih oblasti primarne neolitizacije.
Ta činjenica nam i daje priliku da proučavamo figurine, posmatrajući ih kao prvorazredne izvore za poznavanje prošlosti. U suštini, figurine su posmatrane u nauci u početku kao slike Velike Majke, Boginje Plodnosti, Praroditeljice, da bi ih kasnije gledali kao primere Kulta Predaka, Izraza Identiteta i slično, a kroz istoriju areheologije mogli ste pronaći sledeće predloge za funkciju figurina: igračke, lutke, magični predmeti, grobni prilozi, simboli plodnosti, portreti, talismani, ritualne figure, predstave ljubavnika ili robova, nastavna sredstva, alatke za obred inicijacije, simboli ugovora, obeležja teritorije, markeri identiteta itd.
Tokom arheoloških istraživanja koja su započela na Sektoru1, 1998. otkriveno je više od stotinu figurina poslednje faze vinčanske kulture na Belom brdu.
Budući da smo istraživali značajno sporije od Vasića, stigli smo do kraja najmlađe trećine Vinčinog kulturnog sloja.
U ovoj fazi se forme figurina ponovo, kao na samom početku, vraćaju u jako stilizovane forme gde je telo prikazano kao krstolik oblik sa izdvojenim vratom na kome je izvajana sumarna predstava glave.
Jedino nos i urezane oči podsećaju da je i dalje reč o ljudskom biću.
Iako je sa zanatske i umetničke strane nivo izrade figurina opao u to vreme, isto se ne može reći za broj figurina. Izgleda da ih otkrivamo jednako često kao i u nekim starijim slojevima.
Mnogo ređi nalaz predstavljaju zoomorfne figurine.
Ustanovili smo uz pomoć X-zraka da su sve figurine, u svim fazama života Vinče, pravljene od gline koja je uzimana sa istog mesta, na jedan kilometar od naselja.
Ovaj podatak nam govori o duhu zajedništva i tradicije, a možda samo o tvrdoglavosti, među stanovnicima neolitske Vinče.
Postoji više tipova figurina u vreme kraja vinčanske kulture, ali je ipak najčešći tip krstaste stojeće figure sa raširenim rukama.
Tekst preuzet iz kataloga izložbe „Forenzika drevnosti – 20 godina novih arheoloških istraživanja Vinče“ autora Nenada Tasića i Kristine Penezić
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
