Da li će klimatske promene spaliti šume u Srbiji?

U poređenju sa strahovitim prizorima vatre koja guta guste šume na Grčkom ostrvu Eviji i činjenici da je situacija sa požarima u Grčkoj toliko alarmanta, da su pomoć u gašenju vatrenih stihija morale da joj upute i druge zemlje, požari koji se dešavaju u Srbiji ne deluju tako ekstremno.

To je za sada tačno, međutim, zahvaljujući globalnom zagrevanju, situacija bi mogla u budućnosti da se promeni toliko da postoji mogućnost da prizore slične onima u Grčkoj vidimo i na našim prostorima.

Već ovog leta šume su gorele u Srbiji primetnije nego uobičajeno, kao i u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Rumuniji, Bugraskoj i svim zemljama regiona, dok je u pomenutim požarima u Grčkoj, ali i u Italiji i Turskoj došlo i do gubitaka ljudskih života.

Mediteran i region južne Evrope, kome u širem smislu pripada i Republika Srbija, jedan je od najugroženijih regiona po pitanju uticaja promene klime i posledičnih šteta koje ga pogađaju, a za koje se tek očekuje da će biti intezivnije i učestalije.

Posledice šumskih požara su brojne, oni dovode do gubitka biodiverziteta, narušavaju transportnu i komunalnu infrastrukturu, prekidaju komunikacije, emituju velike količine gasova sa efektom staklene bašte, dovode do pogoršanja kvaliteta vazduha ispuštanjem velikih količina sitnih PM čestica u atmosferu, gubitka imovine, različitih resursa, životinja i gubitka ljudskih života.

Kao rezultat zagađenja vazduha može doći do niza zdravstvenih problema, uključujući respiratorne i kardiovaskularne probleme. Vrlo značajan zdravstveni efekat požara jeste uticaj na mentalno zdravlje i psiho-socijalno blagostanje ljudi u pogođenim područjima.

Šume Srbije pod pritiskom klimatskih promena

Na osnovu podataka Republičkog zavoda za statistiku u 2020. godini u Srbiji evidentirano je 26 požara u državnim šumama sa oštećenom zapreminom drveta od 3.525 m3, što je manje od 3 odsto od ukupnih šteta u šumama u toku te godine.

Štete od požara su u određenim godinama bile dominantniji uzrok godišnjih gubitaka u šumarstvu sa više desetina hiljada m3 uništenog drveta (2003, 2011, 2012. i 2016).

Ako govorimo o godinama u kojima je gorelo preko hiljadu hektara šuma to su 2003, 2007, 2009, 2011, 2012. i 2017. godina. Za sada, požari nisu ispoljili svoj veliki potencijal u Srbiji, ali predstavljaju rizik koji može dovesti do većih šteta u budućnosti i društvenih problema.

Ako bismo poredili Srbiju sa Portugalijom i Grčkom, koje sve u širem smislu pripadaju Mediteranskom regionu i koje su uporedive veličine i uporedivog broj stanovnika, u Srbiji je broj šumskih požara, opožarene površine i posledično štete do dva reda veličina manji. Međutim, u periodu od 1961. do 1990.

Grčka je imala prosečnu godišnju temperaturu od 15,7 °C, Portugalija 15,15 °C, a Srbija 10,55 °C.

Ekstremniji klimatski scenariji sugerišu da bi Srbija do kraja 21. veka mogla dostići temperature približne onim koje danas vladaju u Grčkoj i Portugaliji, gde su požari jedan od najvećih društvenih i ekonomskih problema.

Portugalija i Španija su u proteklih 13 godina imale najveće površine zahvaćene požarima u Evropi, dok u 2021. prednjače Grčka i Italija.

Klimatske promene dovode do intenzivnijih i češćih toplotnih talasa, kao i do češćih suša, a suvo i toplo vreme, uz suvu vegetaciju, stvaraju uslove za lakše izbijanje i širenje požara.

Uvidom u evropski informacioni sistem o šumskim požarima (European Forest Fire Information System – EFFIS), koji daje uvid u stanje vezano za šumske požare u realnom vremenu, baziran na satelitskim snimcima, pri čemu nudi i mape rizika, uočljivo je prisustvo požara u čitavom regionu u toku jula i avgusta 2021.

U Srbiji je zabeležen možda manji broj požara nego u regionu, međutim, mapa rizika na osnovu FWI (Fire Weather Index) indeksa za 17. avgust govori u prilog o velikom meteorološkom riziku (ekstremnom opasnošću) za izbijanje požara u Srbiji. Taj rizik je veći od onog u Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj, Mađarskoj, Rumuniji i Bugarskoj.

Ako govorimo o požarima u Srbiji u proteklih dvadesetak godina, 2007. je bila godina sa najviše opožarenih površina (oko 22 hiljade hektara) na osnovu podataka Zavoda za statistiku.

Na osnovu podataka iz EFFIS baze, Srbija je u periodu od 2008. do 2020. u proseku imala oko 4200 hektara opožarenih površina godišnje, dok je do 17. avgusta 2021. godine ta površina iznosila blizu 4000 hektara.

S obzirom na visok meteorološki rizik, postoji realna opasnost da do kraja 2021. dođe do ozbiljnijih požara većeg obima na našim prostorima.

Tekst u celosti čitajte na portalu Klima101.rs.