Diana Budisavljević: Heroina

Umrla su delimično tamo, a delimično od nas preuzeta kasnije, kao i toliko tih malih mučenika, kao nepoznata, bezimena deca. A svako je imalo majku koja je za njim gorko plakala, imalo je svoj dom, svoju odeću, a sad je trpano golo u masovnu grobnicu. Nošeno devet meseci, u bolu rođeno, s oduševljenjem pozdravljeno, s ljubavlju negovano i odgajano, a onda – Hitler treba radnike, dovedite žene, oduzmite im decu, pustite ih da propadnu; kakva neizmerna tuga, kakva bol“, napisala je, između ostalog, Diana Budisavljević, u svom dnevniku koji je vodila na nemačkom, od 23. oktobra 1941. do 13. avgusta 1945. godine.

Njen podvig tokom Drugog svetskog rata, u kome je spasila živote više od 12.000 srpske, jevrejske i romske dece iz ustaških logora u NDH, nedovoljno je poznat. Za ime Oskara Šindlera, nemačkog industrijalca koji je od smrti sačuvao 1.200 Jevreja tokom Drugog svetskog rata, čuo je ceo svet, dok je Irena Sendler, spasiteljka 2.500 jevrejskih mališana iz varšavskog geta, dve godine zaredom bila nominovana za Nobelovu nagradu za mir. O Diani Budisavljević u Srbiji i na prostoru bivše Jugoslavije tek poslednjih desetak godina priča se nešto više.

Diana Obekser rođena je u Insbruku 1891. godine, gde je živela i radila kao medicinska sestra. Tamo je upoznala i svog budućeg supruga Julija Budisavljevića, Srbina iz Hrvatske. On je bio hirurg i šef hirurške klinike Medicinskog fakulteta u Zagrebu. Diana je tokom rata započela organizaciju spašavanje dece sa Kozare, Korduna, iz hrvatskih i bosanskih sela, iz ustaških logora. Uz pomoć saradnika i mnogobrojnih građana Zagreba, Siska i Jastrebarskog, organizovala je smeštaj za decu. Ipak, mnoga od te dece, posebno ona mlađa, umrla su od bolesti i iscrpljenosti. I sama Diana je preležala tifus, a doživela je i tri nervna sloma. U nastojanju da otkrije i sačuva identitet dece i omogući njihov povratak roditeljima, Diana Budisavljević je sa saradnicima izradila kartoteku za oko 12.000 dece, poznatu i kao Dianina lista.

„Akcija spašavanja djece, uglavnom srpske nacionalnosti, bila je po svom opsegu, broju sudionika i broju spašene djece (oko 10.000), jedna od najsloženijih i nedvojbeno najhumanija akcija takve vrste tijekom Drugog svjetskog rata, kako na području NDH, tako i u čitavoj okupiranoj Europi“, navodi se na sajtu Spomen-područja Jasenovac. Nakon rata živela je povučeno. O njenom delu nije se mnogo govorilo. Za komuniste je bila konzervativna katolkinja, a u posleratnoj Hrvatskoj nije bilo poželjno pričati o ustaškim zločinima. O njenim delima danas zna zahvaljujući pomenutom dnevniku, koji je izronio gotovo šest decenija posle oslobođenja, u prevodu Dianine unuke Silvije Sabo, dok je „Dnevnik Diane Budisavljević“ 2003. objavio Hrvatski državni arhiv. O Diani Budisavljević napisali su knjige Boško Lomović i Austrijanac Vilhelm Kues, dok film snima hrvatska rediteljka Dana Budisavljević.

Diana se početkom 70-ih vratila u Inzbruk gde je 1978. i preminula. Njeno ime nose ulice u gradovima Srbije, Bosne i Hercegovine i Hrvatske, kao i jedan park u Beču. Posthumno je odlikovana Zlatnom medaljom za hrabrost „Miloš Obilić“, Ordenom carice Milice…

Tekst je nastao u okviru projekta koji je sufinansiran iz budžeta Republike Srbije – Ministarstva kulture i informisanja. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.