Donja Gradina deo logora Jasenovac

Jedan je u Republici Hrvatskoj na levoj obali Save, a drugi na desnoj obali u Bosni i Hercegovini, odnosno Republici Srpskoj. Geografski Donja Gradina se nalazi na ušću reke Une u Savu ili između Une, Save i rečice Rakovice. Od januara 1942. pa do kraja aprila 1945. Gradina je bila najveće stratište jedinstvenog Koncentracionog logora Jasenovac. Koliko je tu ubijeno i pokopano logoraša nije tačno utvrđeno.

Propušteno je mnogo godina posle Drugog svetskog rata da bi tek 1961. izašla prva komisija na stratište Gradina, zatim 1964, 1965, 1976. i 1986. Istraženo je samo oko 20 odsto područja, što ne pruža mogućnost utvrđivanja tačnog broja ubijenih i pokopanih. Simo Brdar tvrdi da postoje dokazi „o 366.000 žrtava na ovim stratištima“. Krivicu za neistraženo područje Donje Gradine snose tadašnje vlasti Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Srbije u okviru SFRJ.

Išlo se linijom skrivanja istine i nastojanja da se zaboravi „bratoubilački rat“ i spreči mržnja. Međutim, motiv sputavanja mržnje iskorišćen je u sasvim suprotne svrhe, za skrivanje istorijske istine o Holokaustu i genocidu. Ne može opstati teza – pojedinac je zločinac, niti žrtva je pojedinac. Holokaust i genocid su proizišli iz ustrojstva ustaške NDH i njenog zakonodavstva. Mali broj logoraša je preživeo stratište Gradinu. Jedan od njih je Ivan Danilović, koji je sređivao obuću i odeću sa ubijenih. On je svedočio da je u jesen 1942. bilo nekoliko masovnih ubijanja i klanja logoraša u Gradini. Ustaše su prevarom u Jasenovcu tražili dobrovoljce da idu preko reke Save na branje šljiva u takozvanom „zlatnom vrtu“. Mnogi su mislili da će imati mogućnost da pobegnu, ali su oni tokom noći svi poubijani. Tako je jednom dovezeno 5-10 kola krvavog odela i rublja na čišćenje i sortiranje. Ustaše su grupe grobara i krpara redovno nakon tromesečnog rada poubijali. Prvo masovno ubijanje na Gradini početkom 1942. izvršio je ustaški poručnik Staniša Vasilj, kad je preko reke Save skelom-kompom prevezao grupu od 800 Srba i odmah ih likvidirao, a zatim polio benzinom i zapalio. U toku 1942. na Gradini su pobijene dve velike grupe Srba, jedna grupa od 8.000 iz Slavonije i jedna grupa od 7.000 Kozarčana. Od 15. 6. do 5. 7. 1942. iz logora Đakovo dovedene su tri grupe sarajevskih Jevreja – žena i dece na Gradinu, gde su poubijani.

U izvršavanju masovnih ubistava na Gradini isticali su se Žile Frković i Pero Brzić, koji su se takmičili ko će više zaklati logoraša. Ništa manji zločinac bio je i fra Miroslav Filipović Majstorović, kojeg su logoraši nazivali „fra Sotona“. Kad su počele operacije za konačno oslobođenje bivše Jugoslavije, ustaše su od 6. do 20. aprila 1945. konstantno na Gradini prevozili naftu, koks, gvozdene rešetke za ložište za spaljivanje leševa i ubijenih i izvađenih iz jama, kako bi zatrli tragove masovnih zločina.

Autor je vojni istoričar, pukovnik JNA u penziji