Foto: J. B. K.Kao građevina stara je tek nešto više od 50 godina, ali u sebi čuva i sjedinjuje skoro tri veka. Crkva Svetog oca Nikolaja u Donjem Milanovcu se kao i ova varoš u svom trajanju, selila se nekoliko puta. Sa ostrva Poreč u 19. veku na desnu obalu Dunava, da bi krajem šezdesetih godina prošlog veka zbog izgradnje HE „Đerdap 1“ i pravoslavni hram i varoš donjomilanovačka bili preseljeni na mesto na kome se danas nalaze.
Želeći da podsete na duhovno, kulturno i istorijsko nasleđe Donjeg Milanovca, čitavog porečkog kraja i Eparhije timočke u ovoj su varoši priredili izložbu starina i relikvija tamošnje crkve.
-Prezentovali smo ovo blago kako bismo osvežili sećanja na neko vreme koje je iza nas, podsetili na znamenite ličnosti, ktitore, esnafska udruženja i blagočestivi narod koji je izgrađivao i bio živi učesnik u životu hrama i parohije donjomilanovačke – kaže čtec crkve Svetog oca Nikolaja Darko Đorđević, inače autor ove izložbe.
Objašnjava da su crkveni predmeti, starine i relikvije svedočanstvo da su ljudi porečkog kraja imali smisla i osećaja kako treba organizovati duhovni život u okvirima i pod patronatom Srpske pravoslavne crkve u isto vreme prateći kulturne tokove 19. veka.
-Viđeniji ljudi nekadašnjeg porečkog sreza, kapetani, lađari, trgovci i drugi su od svoje zarade i od ličnog imetka odvajali sredstva kako bi ukrasili svoj hram koji je u ono vreme bio izraz i zadnja reč savremene arhitekture tadašnje Evropa gde je najveći uticaj imala Austrugarska. Stara milanovačka crkva u odnosu na druge podunavske gradove, počev od Beča pa sve do Konstance, svojom lepotom, gabaritima, arhitekturom nikako nije zaostajala – ispričao nam je Đorđević.
Podseća i da su u to vreme crkve bile i velika potreba i izraz slobode od turskog ropstva.
-Crkva u jednom mestu u ono vreme bila je znak da je narod slobodan i da ima svoj pečat i ličnu kartu. A potvrda te slobode u slučaju Donjeg Milanovca bio je visok barokni zvonik na kome ponosno sija vitak pozlaćeni krst – ističe Darko Đorđević, dodajući da je ova izložba „priča o tome da su ljudi porečkog kraja imali kristalno jasnu ideju i veliku želju da budu slobodni u hrišćanskom duhu, a tu slobodu su okitili darovima i prilozima svojoj crkvi“.
Staroj milanovačkoj crkvi prethodila je ona izgrađena na dunavskom ostrvu Poreč, 1730. godine.
Opisujući ovaj hram egzarh beogradski mitropolit Maksima Ratković zapisao je da je crkva imala „s polja steni od kamena, pokrivena šindrom ubelena krečom. Zvono jedno imejet…“.
Ova jednobrodna građevina bila je zidana kamenom i opekom, jednostavna u svom osnovnom obliku, karakterističnom za crkvenu arhitekturu XVIII veka.
Prema izveštajima tadašnjim bila je bogata crkvenim nameštajem, štampanim knjigama i rukopisnim, saznajemo od sveštenika Marko Pajčina, starešine hrama Svete Trojice u Negotinu.
Zbog čestih poplava po naredbi kneza Miloša Obrenovića iz 1832. godine Poreč je preseljen sa nižeg ostrva na višu, desnu obalu Dunava, a u novom naselju koje menja ime u Milanovac, 1840. izgrađena je i nova crkva.
Ktitor je bio kapetan Miša Anastasijević. Hram je u vizantijskom stilu živopisao umetnik Dimitrije Posniković. U potpunosti je oslikan 1863. godine, a ikone na ikonostasu je radio čuveni srpski umetnik Steva Todorović ispričao nam je sveštenik Pajčin..
Stotinak godina kasnije sledi još jedno preseljenje i crkve i naselja.
Nova crkva izgrađena je 1970. godine godine kao jednobrodna građevina u baroknom stilu i podseća na potopljenu staru donjomilanovačku crkvu.
-Prilikom preseljenja preneta su sva tri zvona, ikonostas, pevnice, stasidije, tronovi, bogoslužbene knjige, sasudi, kadionice, odežde, fipide, barjaci i drugo. Nažalost iz stare crkve preneto je tek nekoliko kvadrata tapet fresaka – barok. Ostalim freskama koje su skidane sa zidova i svodova gubi se svaki trag, posebno pošto se pouzdano zna da je crkva u starom Donjem Milanovcu cela bila freskopisana – naglašava sveštenik Marko Pajčin.
Njegov je utisak da je priređena izložba „ ponos na čvrstinu vere, rodoljublje i iskrenu pobožnost stanovnika Donjeg Milanovca što se jasno očituje kroz veoma vredne izložbene eksponate koji su najčešće kupovani u Rusiji i prilagani crkvi Svetog oca Nikole“
-Donji Milanovac sa svojim žiteljima treba da bude ponosan na kulturno-istorijsku baštinu svoga hrama koji je, istovremeno, identitetska karta celog ovog lepog grada – smatra starešina hrama Svete Trojice u Negotinu
Milanovčani jesu ponosni na svoju kulturo – istorijsku baštinu, što su i potvrdili posetom ovoj izložbi koju je zvanično, biranim rečima otvorio episkop timočki Ilarion.
-Izložba je jedna topla priča o duhovnom i materijalnom nasleđu jednog malog grada, koji ima izuzetno bogatu tradiciju. Na izložbi je bilo puno gostiju, svi su bili zadovoljni i ponosni na donjomilanovačko nasleđe – rekao nam je predsednik Odbora za obeležavanje 50 godina od potapanja i preseljenja Donjeg Milanovca na novu lokaciju Nenad Radaković.
Iako nije bilo puno eksponata, izloženi delovi crkvenih odeždi, crkveni sasudi, liturgijski predmeti, rukopisne knjige i fragmenti fresaka kojima je staru milanovačku crkvu oslikavao Dimitrije Posniković, prikazali su skoro 300 godina trajanja.
Predstavljaju, kako to kaže autor izložbe Darko Đorđević, „putokaz ko smo bili i kuda i kako dalje napred“.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
