Živeti život Srpkinje ili Srbina na Kosovu i Metohiji je podvig (ENGLISH)

Najpre i prioritetno treba rešiti kriminal koji je duboko ukorenjen u svim društvenim, političkim i institucionalnim slojevima, te time omogućiti humaniju i čistiju atmosferu za život na ovom etnički mešovito naseljenom komadu zemlje, kao i sadejstvo i zdraviju komunikaciju ljudi koji ovde egzistiraju. Neophodno je (političke elite koje su bile aktivne u sukobu devedesetih) tadašnje aktivne teroriste i ratne zločince, a danas elitne političare dovesti pred lice pravde – smatra Milena Cvetković, umetnica, učesnica brojnih umetničkih projekata i likovnih kolonija.

Cvetković je dobitnica nagrade „Dimitrije Popović“ za najuspešnijeg mladog stvaraoca na Kosovu i Metohiji. Autorка je grafika, crteža i slika u privatnim i galerijskim kolekcijama u zemlji i inostranstvu.

Učestvovala je u desetak umetničkih projekata Alternativno-kulturnog centra u Gračanici, sarađivala sa Srpskim pozorištem u Gnjilanu kao kostimografkinja i scenografkinja. Zaposlena je kao nastavnica likovne kulture u gimnaziji u Kosovskoj Kamenici.

Cvetković govori za Danas u okviru onlajn projekta „Druga strana Kosova“, koji ima za cilj da približi kosovskoj i srpskoj javnosti informacije koje nisu plasirale političke elite, ni s jedne strane, već nezavisni građani, kao i povezivanje kosovske i srpske kulturne scene koja je nedovoljno zastupljena u medijima.

• Pitanja novinara Danasa

Šta bi, prema Vašem mišljenju, trebalo najpre i prioritetno učiniti kako bi se odnosi Srbije i Kosova normalizovali?

– Ako govorimo o odnosima između takozvane Republike Kosovo i Republike Srbije, moramo biti svesni da se rugamo sebi, kao i većinskom delu čovečanstva na ovoj planeti koje ne podržava niti priznaje ovaj nasilno i bazično kriminalizovano formirani entitet. Odnos između racionalizacije i prekomernosti političke moći je očigledan. Mislim da ne bismo smeli da čekamo još agresivniju birokratiju ili koncentracione logore kako bismo prepoznali odnose te vrste. Šta uraditi sa tom i takvom očiglednošću? Ono što bi najpre i prioritetno trebalo rešiti jeste kriminal, duboko ukorenjen u sve društvene, političke i institucionalne slojeve, te time omogućiti humaniju i čistiju atmosferu za život na ovom etnički mešovito naseljenom komadu zemlje, sadejstvo i zdraviju komunikaciju ljudi koji ovde egzistiraju.

Osnova svake dobro zasnovane zajednice i društvene situacije trebalo bi da podrazumeva prioritet moralnih vrednosti. Povući se u bezimenost ili siromaštvo ili s druge strane sa dijaboličnom nostalgijom kroz sebe samog dopustiti protok silama demoralizacije te obezbediti sebi zonu komfora, nositi u sebi slomljenu egzistenciju, za nedarovitog čoveka nije nekakav potres. Što je čovek darovitiji i osvešćeniji ta vrsta pristajanja je problematičnija. Svedoci smo da se pogledi i odnosi prema svetu ne grade u interesu istine, već protiv loše savesti. Toliko je puta istina bila povređena, a sve drugo izvan istine podnosi se jako teško.

Iza te čelične, bodljikave ograde premodelovane u granicu unutar jedne države koja propušta oružje, drogu, krijumčarenje ljudi, a blokira prolaz umetničkih dela, knjiga, udžbenika, novina i hrane, živeti život Srpkinje ili Srbina na Kosovu i Metohiji jeste podvig sam po sebi i zahteva niz svakodnevnih ličnih koncepata za elementarno organizovanje života u institucionalnom getu. Kada zatreba, instrumentalizovani i na toliko načina ucenjeni obični ljudi često su samo broj poena na političkim skupovima na kojima se proizvode i prikazuju opsene u cilju što dužeg opstanka na datim pozicijama i eksploatisanje društvenih svojina. Upravo zbog toga, potrebno je napraviti što veći razdor, što više razloga za mržnju i gnev u celom tom apstraktnom dijalogu žustrih protivnika.

Lokalno stanje je samo refleks događaja i poteza na svetskom bojištu interesa velikih centara moći. Napravili su od sveta smetlište u želji za profitom. Kosovo i Metohija je kulturološki, sakralno, strateški i prirodno vrlo važan segment u lancu beskonačnog otimanja. Savremeni krojači mape i slike sveta imaju jednu jasnu tendenciju koja propoveda kraj svih ideologija, kultura i tradicija i uzvikuje: Zaboravite! To su zastrašujući i ponižavajući aspekti ovog globalističkog i opšteprisutnog mehanizma. Negiranje sopstvenog identiteta i pokoravanje izbacuje čoveka iz njegovog izvornog obličja i kompromituje krajnji rezultat života, što nas dovodi do jedne antitragične i skandalozne egzistencije koja zahteva i ogroman napor mentalne mutacije. Trebalo bi da unapredimo nove oblike subjektivnosti odbijajući onaj tip individualnosti koji nam se nametao tokom više vekova. Verodostojnost je obaveza da čovek samog sebe realizuje, koristeći životne snage i pravo na slobodu, a negujući sećanja, kulturno nasleđe i gledajući u svoj delić neba. Ideologija koja nam je potrebnija više nego ikada je da treba zaštititi sve što je ugroženo i slabo.

Šta mislite o procesu normalizacije koji trenutno sprovode vlasti u Prištini i Beogradu?

– Kao što već rekoh, to su procesi promenljivih projekcija mnogo krupnijih poteza na globalnoj mapi, kojima su prilagodljivi interesi lokalnih predstavnika vlasti. Čini se da je gorući sukob upravo u tim najužim krugovima interesa i usluga, a ne rešavanje i normalizacija stanja na terenu.

Da li je moguće da će proces normalizacije okončati političke elite koje su bile aktivne tokom sukoba 1990-ih?

– Apsolutno je nemoguće i nesuvislo tako nešto i pomišljati. Neophodno je tadašnje aktivne teroriste i ratne zločince a danas elitne političare dovesti pred lice pravde.

Kako biste opisali svoja dela, na šta ukazuju, da li su prožeta određenim porukama i emocijama i kakvim?

– Kroz svoju umetničku delatnost nastojim da postavim pitanja oslanjajući se na saznanja iz oblasti prirodnih nauka: kako je nastao život i kako se razvija, kako biološki sistemi uče i prosleđuju informacije, kako percipiramo stvarnost. Pored toga područje mojih interesovanja su i drevne kosmogonije, mitovi, rituali… Poznavati mitove znači naučiti tajnu postanka stvari i ovladati veštinom kako da ih ponovo oživimo pošto su jednom nestale. Stvarnost sadrži zamršenu, neprekidno vibrirajuću i živu mrežu analogija. Umetnički rad osim toga što prikazuje on i sadrži sile o kojima govori. Kosmološki sistem je metamitski, simbolički i arhetipski model univerzuma koji stvaram i prikazujem svojim radom, te istražujem kao oblik simboličke prakse. Ovakvim pristupom čovek se vraća svom prvobitnom duhovnom integritetu, a slučajna poklapanja sa nekima od prastarih shvatanja samo dokazuju da ona imaju univerzalnu, arhetipsku vrednost koju čovek, stešnjen i ugrožen civilizacijskim hodom, može spontano u sebi da otkrije kao deo zajedničke ljudske riznice, čije matrice duboko skrivene svako od nas nosi u dubinama svoga individualnog bića.

Šta Vas pokreće da stvarate i da li kroz svoja dela ukazujete na određenu kritiku društva?

– Aktuelne sociopolitičke teme u okvirima savremene prakse angažovanih i kontekstualnih vidova umetnosti multiplicirane su toliko puta da su izgubile svrhu, značaj i moć. Svako od nas svojim načinom života već dovoljno utiče na kolektivnu sliku sveta. Ono što mene pokreće da stvaram i način na koji to radim zavisi od promišljanja koje ga otvara za eksperiment i neka nova povezivanja, integrisanog sa osetljivosti na sublimno, kontemplativno i lično. Takvo umetničko delo komunicira na univerzalnom nivou, preispituje i budi.

Da li na umetničkom polju postoji saradnja sa albanskim kolegama? Ako postoji, kakva je i i kako biste je opisali?

– Ne postoji zajednička umetnička scena svih umetnika kao takva. Ukoliko neka saradnja i postoji, ona je proizvod međusobnih finansijskih interesa samih kreatora zajedničkih projekata, a najčešće su umetnici koje okupe oko ideje instrumentalizovano pokriće čitavog koncepta. Srpski umetnici koji zive na Kosovu i Metohiji nemaju pristup kulturnim institucijama Kosova. Zanimljiva je saradnja i relacija albanskih (kosovskih) umetnika i umetnika iz Beograda, Novog Sada, iz Srbije i regiona. Paralelno sa tim procesom normalizacije koju trenutno sprovode naši aktuelni političari, imamo sve agresivnije projekte nevladinih administratora društvenih pomirenja koje deluju na toliko načina. Ne treba zanemariti finansijsku privlačnost ovakvih projekata. Najčešće su kreatori istih ljudi koji nemaju nikakvu vrstu osetljivosti, ličnog iskustva ni odnosa prema ovom narodu koji ovde živi. Pod izgovorom tolerancije i mira, nastaju ideje za banalizaciju i eksperimentisanje sa životima ljudi koje su oblikovale ozbiljne ratne traume, tragedija, izgnanstvo i nemoć.

Sve se svodi na puki konformistički moralizam iz bezbedne zone. To su ideje preoblikovanja stvarnosti, oblikovanja ljudske ličnosti, približavanja čoveka čoveku, najmaštovitijim metodama pokoravanja. Rezultat istih je najčešće razoran i negativan. Sadejstvo i komunikacija bi trebalo doći na mnogo spontaniji i prirodniji način. Najpre ti isti naručioci ovakvih projekata vam razore dom, bombarduju vas, pa ćute na Martovski pogrom i vandalizam objekata sakralne umetnosti. (Ne mogu da se ne prisetim jedne vrlo jasne slike, vizuelnog obeležja NATO agresora na gelerima, a potom istog na paketima humanitarne pomoći uručenoj preživelima. Još kao detetu mi je taj apsurd predočio da nešto sa ovim svetom ozbiljno nije u redu.)  Zona delovanja, realizacije i promocije pomenutih ideja je upravo kultura. Aparat za promovisanje bezbednosti, stabilnosti, mira i tolerancije je najčešće konceptualna umetnost. Veoma je metodološki problematično kada ratne i zločinačke uzroke i posledice pokušavate da estetizujete. Kao primer tog besomučnog pokušaja imamo termin NATOarts iz 1999. koji je postao simbolička paradigma za specifično intoniranu umetnost koja se razvija od 1989, a koja je prozirna, gruba, manipulativna, destruktivna grana moralne superiornosti, odnosno lečenja loše savesti. Potpuno se slažem sa kritikom da se ne može na ruševinama koje su sami stvorili graditi konceptualna umetnost za svetlu budućnost.

• Pitanja Mine Stefanović, umetnice:

Nastavnica ste likovne kulture. Kako se mladi umovi oblikuju da budu kreativni?

– Kao nastavnica likovne kulture u osnovnoj i srednjoj školi imam neprocenljivu mogućnost da na jedan plemenitiji način delujem kroz pedagoški rad. Rad sa decom donosi zaista mnogo  dragocenosti. U detinjstvu, u tom periodu još uvek čiste svesti gde vreme nije tok, gde ne postoji grubo uspostavljena sprega uzroka i posledica, čuda su zaista moguća. Prema mišljenju Uspenskog, ta potraga za čudesnim i odanost čudu je čovekova dužnost na putu etičkog savršenstva i uspostavljanja ravnoteže između saznajućeg i verujućeg.  Mladim umovima nastojim da ukažem na važnost njihovih mapiranih i nemapiranih sazvežđa prošlosti, da ih ne zaborave. Kroz edukativne nastavne programe i praktične likovne radionice sa talentovanijim učenicima nailazim na širok raspon razlika u osetljivosti, zrelosti i imaginativnosti. Kreativnost je dar, te vrlo pažljivo biram metode pomoću kojih usmeravam učenike da sami neguju i oblikuju svoju sliku sveta kroz kreativan i autonoman likovni izraz. Kroz teoriju umetnosti i izučavanje istorije umetnosti, trudim se da u osnovi jasnije postavimo granice između pravih vrednosti i kiča, umetnosti i spektakla, što u ogromnoj meri utiče na njihov kritički stav i estetsku analizu umetničkih dela. Zadovoljna sam ishodima i pohvalila bih ovom prilikom naše gimnazijalce u Kosovskoj Kamenici koji su članovi istraživačkih timova u ovogodišnjem programu Petnice kao i autori i učesnici nekoliko ozbiljnih umetničkih projekata.

 I sama sam iz male sredine, a i žena. Susretala sam se sa mnogo osuđivanja i diskriminacije, volela bih da znam da li imate iskustva sa tim i ako da, kako se sa njima nosite?

– Jako je teško biti samosvesna i samostalna žena koja za poziv ima umetničku delatnost. Naprosto je nemoguće ostati bar verbalno netaknut, uz najmaštovitije interpretacije vaše privatnosti.  U ovdašnjim plićacima malograđanštine i duboko poremećenom vrednosnom sistemu, najteže je bilo i pored adekvatnih i traženih kompetencija, stečenog zvanja i obrazovanja uspostaviti radni odnos na radnom mestu na kojem nije angažovano stručno lice. Kao prepreka tome čvrsto su stajale naslage i naslage nepotizma, stranačke kombinatorike za „zbrinjavanje“ sigurnih glasača i još niz sličnih praksi. Moj trenutni radni angažman je na određeno vreme i moj opstanak i ostanak ovde je vrlo upitan i nestabilan. Postoji određena granica van koje je zaista nepošteno prema sebi biti surov gubeći od srca, dostojanstva i razuma. Mislim da smo došli do ivice ponora kao društvo, i da bi lica na odgovornim i čelnim pozicijama trebalo da preispitaju konsekventnost svojih odluka i postupaka.

Da li Vam se dešava „umetnička blokada“ i kako je prevazilazite?

– Naravno. To je sastavni deo procesa stvaranja, sublimiranja, ličnog razvoja, samospoznaje. Prevazilazim je najčešće razgovarajući sa decom.

• Pitanja sa društvenih mreža:

Opišite stanje kulture na Kosovu – da li postoji kulturna scena i u kom obliku u ovom trenutku?

– Svet se u velikoj meri promenio, iako smo toga svesni, dozvoljavamo da se nad nama vrše eksperimenti zastarelim metodama i modelima društvenog inženjeringa. Kulturna scena na ovim prostorima još uvek nije srazmerno taloženje društvene evolucije. Volela bih da verujem da ćemo svojim stvaralaštvom neposredno povezati.

Da li, i u kojoj meri, postoji osnov (u materijalnom i duhovnom smislu) za normalan multietnički život?

– Srbi su isključeni iz svih urbanih sredina. Život Srba južno od Ibra je organizovan u enklavama i institucionalnom getu. Uprkos tome, oduvek su postojali i još uvek postoje dobri i časni ljudi.  Iako je u ovim suludim vremenima to mali mehanizam, dovoljno je snažan da pomeri svet. Videćemo…

Kako je mladima organizovan kulturno-zabavni život?

– Postoji kletva: Dabogda živeli u interesantnim vremenima. A ovo vreme u kojem smo se zatekli je interesantno toliko da postaje nepodnošljivo.

***

ENGLISH VERSION

The ideology that we need more than ever is the protection of all things that are weakened and under threat. First of all, criminal issue which is deeply rooted into all social, political and institutional segments should be solved in order to make more humane and healthier atmosphere for the life in this ethnically mixed area and for the cooperation and better communication between people who coexist here. It is necessary for (the political elites that were active during the conflict in 1990s) the once active terrorists and war criminals who are now elite politicians to be brought to justice, says Milena Cvetkovic, the artist and participant in numerous artistic projects and art colonies.

Cvetkovic won the award “Dimitrije Popovic” for the most successful young creator in Kosovo and Metohia. She is the author of graphics, drawings and pictures within private and gallery collections in the country and abroad. She participated in a dozen artistic projects of the Alternative Cultural Center in Gracanica and cooperated as a costume designer and stage designer with the Serbian Theatre in Gnjilane. She is an art teacher in the High School in Kosovska Kamenica.

Cvetkovic spoke with Danas within its online project “Other Side of Kosovo” which aims to establish relation between the cultural scenes of Kosovo and Serbia that are insufficiently presented in the media and to make the information which has not been presented by the political elites from both sides, but by the independent citizens more available to Kosovar and Serbian public.

Answering the question what should be prioritized first and foremost in order to normalize relations between Serbia and Kosovo, Cvetkovic says that if “we are talking about relations between so-called the Republic of Kosovo and the Republic of Serbia, we should be aware that we are mocking ourselves and the most of humanity on the planet that does not recognize or support this violently created and basically criminalized entity.”

“The relation between the rationalization and the excessive political power is obvious. I think that we must not wait for the establishment of still more aggressive bureaucracy than this one of today or of the concentration camps in order to realize the relations of this kind”, Cvetkovic says.

According to her words, to live the life of a Serbian woman or Serbian man in Kosovo and Metohia “behind that steel barbed wire which has been transformed into the internal border that allows the entry of the weapons, drugs, people smuggling and blocks the entry of the works of art, books, textbooks, newspapers and food is an undertaking and requires a series of every day personal ideas for the elementary organization of the life in the institutionalized ghetto.”

“When it is necessary, ordinary people who have been manipulated and blackmailed in many ways are often only the points scored at the political rallies where the mirages are produced and presented for the sake of holding the current offices as long as possible and of the exploitation of the public property”, Cvetkovic says and adds that “this is the reason why it is necessary to make as deeper as possible divisions, as many as possible reasons for feeling hatred and anger in all that abstract dialogue being led between the fierce opponents.” S

he points out that the local state of affairs is just a reflection of the events and movements made on the global battlefield of the interests of the major power centers.

Asked if there is cooperation with Albanian colleagues in the field of art, Cvetkovic says that there is no common artistic scene of all artists as such.

“Even if there is cooperation of some kind, it is the result of the mutual financial interests of the very creators of the common projects and in most cases the artists they bring together around the idea serve as the cover for the whole concept”, Cvetkovic says and adds that “Serbian artists who live in Kosovo and Metohia do not have access to the cultural institutions of Kosovo.”

According to her words, the cooperation and relation between Albanian (Kosovar) artists and the artists from Belgrade, Novi Sad, from Serbia and the region is “interesting”.

“Together with that process of normalization which is led by our current politicians we also have increasingly aggressive projects of the NGO administrators of the social reconciliation who act in so many ways. One should not overlook the financial appeal of such projects”, Cvetkovic stresses.

She also answered the questions asked by her counterpart from Serbia Mina Stefanovic, the artist. Stefanovic asked Cvetkovic  how, in her opinion, since she is an art teacher, the minds of young people should be shaped in order for them to be creative.

„As an art teacher in the elementary and secondary school, I have a wonderful opportunity to act generously through the pedagogic work. The work with children really results in many pearls“, Cvetkovic says.

She stresses that she does her best to explain to the young minds that their „mapped and unmapped constellations of the past are significant and they should not forget them.“

„Through the work with more talented students within the educative teaching programs and practical workshops of painting I find the wide range of differences in sensitivity, maturity and imagination“, Cvetkovic says.

Answering Stefanovic’s question if she is condemned and discriminated as a woman in a small town and how she copes with it, Cvetkovic says that it is very difficult to be a self-confident and independent woman who is an artist.

„It is simply impossible to remain at least verbally intact given the most imaginative interpretations of your private life“, Cvetkovic says and adds that the most difficult thing in the place where provincialism and the distorted value system prevail was to find a permanent employment in spite of adequate and required competences, knowledge and education. The nepotism, party schemes to „take care of“ the secure voters and a series of similar practices, Cvetkovic says, were the obstacles in her way to find the job. „I currently have temporary contract of employment and my stay and survival here is in question and uncertain“, Cvetkovic says.

Being asked by Danas social media followers if there is a base (in materialistic and spiritual sense) for normal multiethnic life in Kosovo, Cvetkovic says that Serbs are excluded from all urban areas.

“The life of a Serb who lives south of the Ibar River is organized in the enclaves and the institutionalized ghetto. In spite of that fact, good and honest people have always existed and still exist there. Although it is a small mechanism in these crazy times, it is strong enough to shake the world, but it remains to be seen…”, Cvetkovic says.