Duhovni i materijalni slom

A još kad se oba ta zanimanja, književnost i istorija, stope u roman sa polemičkim tonovima, kad književna tema postane izrazito politička sa značajnim referiranjem na tamnije strane nacionalne prošlosti, koje se, pak, doimaju tako paralelistički sa stvarnošću kao što je to u slučaju novog romana Nenada Petrovića “Slom” (“Mostart”, Zemun 2018), rizik izlaganja autora sistematskim i ciljanim javnim pokudama višestruko premašuje njegovo eventualno zadovoljstvo retkim, sporadičnim pohvalama savremenika. Pogotovo u teškim Prodana duša Nagrada Man Buker za 2016. Pol Biti

S engleskog prevela Lucy Stevensvremenima kakva su danas (ali i kakvih u Srbiji kroz čitavu njenu istoriju uopšte nije manjkalo), kad ocene književnog dela ne zavise više od njegovih estetičko-beletrističkih vrednosti nego najčešće od vanknjiževnih razloga i motiva. To dakako važi i za ovo delo tim više što pregnantno sažeti elementi klasičnog proznog iskaza i dokumentarnog postupka u građenju romanesknog tkiva, izdvajaju ovaj roman iz korpusa tradicionalnog proznog koncepta. Ali ga i uvode u sferu političke kritičke misli.

Svojom unutrašnjom narativnom energijom i naglašenom dokumentarnošću koja svedoči o autentičnosti deskribovanih istorijskih zbivanja, Petrović na uzbudljiv i vrlo kritički način, kroz “Trg” kao stožer oko koga se vrti fabula, čitaocu pruža dve istorijske slike Srbije: jednu s početka 20. veka, iz vremena balkanskih ratova i početka “Prvog svetskog rata”, i drugu savremenu, iz naših dana. Iako kvantitativno različite, te dve slike se frapantno podudaraju u kvalitativnom smislu: unutrašnje ideološke podele, mržnja prema drugom i drugačijem, manija nacionalne veličine i društvena trulež i korupcija ostaju neka vrsta istorijske konstante srpskog društva. Bilo kako mu drago, roman je napisan, i ostaće svojevrsno svedočanstvo ne samo o proteklom nego možda i više o sadašnjem vremenu. O tome da se za stotinu godina ništa “suštinski” nije promenilo u državi i društvu, u glavama kako političke elite tako i običnog puka.

Literarizacija istorijskih dokumenata uz njihovo paralelno prikazivanje u izvornom dokumentarističkom obliku jedinstven je primer u našoj novijoj književnosti i na čitaoca ne može, a da ne ostavi snažan utisak verističke uverljivosti. Roman je to koji vredi pročitati, između ostalog i zato što postavlja ključna pitanja koja srpsko društvo muče više od dva veka, na koja, na našu nesreću, zahvaljujući jednako našim političkim elitama i našem mentalitetu, naravima i percepciji sveta i prilika u njemu, još uvek nemamo odgovor.