Formulacija „državljanstvo Republike Srbije“ jasna i precizna

Tu je pridev „srpski“, koji u svakodnevnoj upotrebi zaista ima dva značenja, jedno koje se odnosi na etničku zajednicu, i drugo koje se odnosi na državu Srbiju. Postoji i drugi pridev, „srbijanski“, koji ima samo potonje značenje, ali se uglavnom izgubio iz upotrebe u spontanom govoru. I moguća je formulacija sa genitivom imena države: „državljanstvo Republike Srbije“, koja takođe ima samo ciljano značenje – kaže Boban Arsenijević, lingvista i profesor Univerziteta u Gracu, komentarišući stav Odbora za standardizaciju srpskog jezika prema odluci Vlade da se u pasošima naziv državljanstva „srpsko“ preimenuje u „državljanstvo Republike Srbije“. Odbor, naime, u ovoj promeni naziva vidi prezir prema srpskom imenu i smatra da je genitiv „Republike Srbije“ nepravilno upotrebljen umesto prisvojnog prideva „srpski“, negodujući pritom što se s njima niko nije konsultovao.

Ko što je to obično slučaj, problem ima dve strane, navodi Arsenijević.

– Jedna je zahtev za promenu postojeće formulacije: koji su razlozi da se umesto „srpsko“ uvede „Republike Srbije“? Jezički razlog može biti da se sa dvoznačne formulacije pređe na jednoznačnu. Ali taj je razlog slab, jer napor i cena koje promena iziskuje sami po sebi nisu vredni ove minimalne jezičke dobiti. Pogotovu što nova formulacija po broju reči i karaktera, samim tim i koštanja izrade, više nego dvostruko nadmašuje originalnu, objašnjava naš sagovornik. Šta je onda razlog zahteva za promenu? Kako Arsenijević objašnjava, u lingvistici se svako insistiranje na jednoj formulaciji umesto druge srodne interpretira kao insistiranje na onom značenju koje ih razlikuje, a to je u ovom slučaju vezivanje za srpsku etničku zajednicu.

– Ako se kao lingvist usudim da protumačim i političku stvarnost, onda mogu da kažem da je razlog negde između straha od asimilovanja bošnjačke manjine u većinsku srpsku etničku zajednicu i, sa druge strane, negativnog sentimenta, da ne upotrebim jaku reč mržnja, prve prema potonjoj. Tu je Odbor za standardizaciju delimično u pravu: promena nije nužna i aktuelna formulacija je dovoljno dobra, a ima i osnova da se sumnja da razlog za promenu dolazi iz netrpeljivosti prema srpskoj etničkoj zajednici, kaže Arsenijević.

Druga strana, kako dodaje, tiče se argumenata Odbora za standardizaciju, koji kaže da je isključiva upotreba formulacije „državljanstvo Republike Srbije“, bez mogućnosti izbora, loša i sa jezičkog i sa nacionalnog stanovišta.

– Sa jezičkog stanovišta, kao što sam već argumentovao, ona nije loša – u pitanju je vrlo precizna i jasna formulacija. Ona može biti loša sa ekonomskog stanovišta, ali to je drugo pitanje. Ona nije loša ni sa nacionalnog stanovišta. Termin nacija se stručno upotrebljava za zajednicu ljudi koji žive u jednoj državi i svoj identitet vezuju za nju i za njeno uređenje. Srpska nacija tako dozvoljava samo značenje prideva srpski koje se odnosi na državu, i iz ugla srpske nacije, ovo rešenje je jednako prihvatljivo kao rešenje srpsko državljanstvo, objašnjava Arsenijević.

Komentarišući potom i pridev nacionalno, ukazuje i na njegovo drugo značenje, koje ne odgovara stručnom (pravnom, sociološkom), a to je „značenje vezano za pojam nacionalizma kao krovnog pojma za isticanje svoje nacije ili etničke zajednice kao vrednije od drugih“. Iz ovog ugla, napominje naš sagovornik, predloženo rešenje je loše, jer je „u interesu srpskog etnonacionalizma upravo da se i drugo značenje prideva srpski uključi u termin srpsko državljanstvo“.

Osvrnuvši se na argument Odbora da se u drugim državama koristi pridev a ne ime države, Arsenijević smatra da je on zasnovan na „uglavnom ispravnoj generalizaciji“, budući da većina država, pogotovu evropskih, koristi prideve za označavanje državljanstva, i to ne samo svog.

– I sam kada popunjavam formulare u drugim državama imam automatski ponuđenu formulaciju srpsko (Serbian), uz alternative nemačko (German), francusko (French)… Uniformnost sa međunarodnom praksom može se uzeti kao validan, iako ne neophodno odlučujući argument, navodi Arsenijević.

Ipak, na vagi argumenata, kako kaže, većina ponuđenih obrazloženja obeju strana krije „neeksplicirane ili delimično eksplicirane razloge“ koji nisu jezički, a nisu ni politički konstruktivni.

– Tri argumenta govore protiv odluke Vlade: to da je promena uvek i neki iskaz (u ovom slučaju negativan stav prema srpskoj etničkoj zajednici), da je nova formulacija neekonomičnija, i da nova formulacija ne odgovara međunarodno ustaljenoj praksi. Jedan je argument u prilog promene: veća preciznost nove formulacije. Ispostavlja se da prevagu odnose argumenti protiv promene formulacije, zaključuje naš sagovornik.

Odbor da odustane od političke i nacionalističke agende

Ono što Boban Arsenijević nalazi zanimljivo u reakciji Odbora jeste insistiranje da njih niko nije pitao, i da se njihovo mišljenje mora uzeti u obzir. „Sa jedne strane, očigledno je u pitanju pokušaj da se ovo telo ustanovi kao autoritet u pitanjima jezika. Sa druge, da bi se ustanovilo kao autoritet, mora odustati od političke i nacionalističke agende, obrazovati se u oblasti lingvistike i argumentacije, i postaviti se konstruktivno u rešavanju problema. Od čega je od početaka svog postojanja ovaj odbor beznadežno daleko“, ističe profesor Arsenijević.