Genocid u komunističkoj laboratoriji

Kambodžanski tribunal za genocid optužio je Jenga Sarija, bivšeg zamenika premijera i ministra inostranih poslova, i njegovu ženu Jeng Tirit, dve vodeće figure zloglasnog režima Pola Pota (1975-1979) za zločine protiv čovečnosti i ratne zločine. Hapšenje i optužnica nekadašnjeg nastavnika istorije i geografije, „brata broj tri“ u partijskoj hijerarhiji Crvenih Kmera, vratili su u stvarnost mučna profesionalna sećanja i potresna svedočanstva iz sredine osamdesetih godina prošlog veka, kada sam kao izveštač listova tadašnje Borbine kuće bio prvi jugoslovenski novinar koji je posetio Pnom Pena nakon vijetnamske vojne intervencije i pada krvave strahovlade Crvenih Kmera.

Partijska braća

Salor Sar, alijas Pol Pot, bio je u partijskoj nomenklaturi Crvenih Kmera „brat broj jedan“. Stavljen je u kućni pritvor 1998, ali je odmah zatim umro. Nuon Čea, glavni ideolog pokreta i „brat broj dva“ uhapšen je u septembru. U zatvoru je i Kaing Guek Eav, komandant zloglasnog zatvora S 21.

Drug Van, kako je glasilo revolucionarno ime Jenga Sarija „brata broj tri“ i njegova supruga Tirit, inače tadašnji ministar za socijalna pitanja, punih deset godina mirno su živeli u Pnom Penu. Početkom 1996, Jeng Sari je bio prvi visoki funkcioner režima koji je prešao na stranu vlade u Pnom Penu, zbog čega je dobio kraljevu amnestiju. Na slobodi je i dalje Kije Sampan koji je bio nominalni šef države.

Svet je tada već znao za kambodžanska polja smrti. Kambodža je živela u nekakvom amorfnom stanju „pola rata, pola mira“ i imala je dva imena. U Pnom Penu je vladao provijetnamski namesnički režim Hun Sena, dezertera iz redova Crvenih Kmera, koji je nakon ustoličenja 1979. proglasio kmersku državu Narodnom Republikom Kambodžom. Pol Pot i njegova klika koji su se u međuvremenu sklonili u baze u džunglama i brdima Pai Lina, u provincji Batambong na granici s Tajlandom i odatle izvodili povremene napade na snage vlade u prestonici, zvali su je i dalje Demokratska Kampućija. Taj naziv priznavala je i dalje i međunarodna zajednica.

Prethodni zločin u režiji Vašingtona

Genocidne dimenzije zverstava Crvenih Kmera i tada su, kao što je to, nažalost, i danas slučaj, zamagljivale jedan drugi masovni zločin, ništa manjih razmera, koji je otvorio put do pakla kmerskom narodu. Reč je o „Operaciji doručak“ – bombardovanju i proširivanju ratnih operacija na Kambodžu na vrhuncu rata u Vijetnamu, koju su u dubokoj tajnosti pripremili tadašnji američki predsednik Ričard Nikson i državni sekretar Henri Kisindžer.

Pod izgovorom sprečavanja infiltracije boraca Vijetkonga (Fronta nacionalnog oslobođenja Južnog Vijetnama) na teritoriju Kambodže, u leto 1969. započelo je besomučno bombardovanje Kraljevina Kmera. Piloti bombardera „B 52“ nisu imali pojma gde su eventualne baze vijetkongovaca ili Crvenih Kmera već su tepihe bombi izručivali na svaku bogovetnu kolibu koja im je ušla u vidokrug. Možda su i pogodile kojeg gerilca, ali je u dve nedelje bombardovanja, prema američkim procenama, ubijeno najmanje 700.000 nevinih kambodžanskih seljaka.

Evo kako je Sidni Šamberg, izveštač Njujork tajmsa, po čijim je sećanjima kasnije snimljen film „Polja smrti“ opisao posledice bombardovanja i nemilosrdnog razaranja kambodžanskih sela. „Na tri milje u krug s obe strane puta broj 30 kuda sam prolazio, razaranje je potpuno. Zgarišta, smrvljena stabla palmi i mangoa, betonski temelji srušenih kuća štrče put neba, put ništavila. U strahu od američkog bombardovanja seljaci su pobegli u naselja straćara niklih nadomak gradova i tamo polako umiru od gladi.“

Onda je usledila intervencija američkih kopnenih snaga i jedinica sajgonske armije. Princ Narodom Sihanuk je oboren, a na kormilo države stao je proamerički general Lon Nol, koji je proglasio Kmersku Republiku. Prema procenama humanitarnih organizacija, od posledica bombardovanja, u vojnim operacijama i od gladi stradalo je još najmanje milion ljudi.

Gerilci Crvenih Kmera bilu su jedina oružana snaga koja je tada bila kadra da se suprotstavi stranoj vojnoj intervenciji, što im je donelo veliki kredibilitet među kambodžanskim masama. Tako je pripremljena pozornica da pet godina docnije nekadašnja „azijska Švajcarska“ duž obala Sijamskog zaliva postane svojevrsni azijski gulag“ zvani Demokratska Kampućija. Presudama preostalim liderima Crvenih Kmera biće, nažalost, zatvoren samo deo stanica nesrećne istorije kmerskog naroda.

U jednoj od tajnih baza u džungli, Jeng Sari me je satima ubeđivao kako „polja smrti nisu progutala nijednu žrtvu i da je to čista izmišljotina i propaganda vijetnamskih slugu u Pnom Penu“! Tvrdio je kako je kmerski narod ispoljio razumevanje za neke „revolucionarne greške“ u prošlosti i da seljaci oduševljeno, navodno, dočekuju gerilca kad iz svojih baza u džungli i brdima dolaze u sela po hranu, ili da regrutuju nove borce.
Priče preživelih žrtava jednog od najmračnijih društvenih eksperimenata u istoriji, o strahotama i užasima koje su doživeli, i po zlu čuvena tamnica Tuol Sneg u Pnom Penu, nekadašnja gimnazija koja je za vreme diktature Pol Pota pretvorena u mučilište i gubilište, bili su najupečatljivija svedočanstva da su „neke revolucionarne greške“ imale razmere pravog genocida nad sopstvenim narodom.
U Pnom Penu se tada moglo stići samo putem od Ho Ši Mina ili bivšeg Sajgona. Putovanje dugo oko 400 kilometara putem prepunim kraterima trajalo je praktično čitav dan. Navirale su poput bujice zastrašujuće asocijacije, kao da potiču iz najdubljih noćnih mora. Promiču pirinčana polja koja su koliko do juče bile pretvorena u „polja smrti“, poprište jedne od najvećih nacionalnih tragedija modernog vremena. Ovde su koliko do juče bila zgarišta, grobnice, gomile izbledelih ljudskih lobanja i kostiju.
Zatvor Tuol Sleng na periferiji Pnom Pena, koji je imao oznaku S 21 (Bezbednost 21) pretvoren u Muzej zločina i strave, krunski je dokaz jednog ideološkog bezumlja, gde su najsvirepijim metodama mučenja iznuđivana priznanja nepostojeće krivice. Bio je to najveći kazamat u tadašnjoj Kampućiji, kroz koji je prošlo 20.000 ljudi. Ovde su skončali obični ljudi, novinari, diplomate, studenti, budistički sveštenici, stranci, viđeni intelektualci, Pol Potovi bliski saradnici, ministri zajedno sa svojim porodicama. Ubijani su na razne načine, a zatim su im glave odsecane. Svi su oni sahranjeni u masovnoj grobnici u seocetu Čoeung Ek, petnaestak kilometara od prestonice. Kraj raskopanih raka podignuta je četvorospratna kula od stakla i betona. Njena unutrašnjost je ispunjena iskopanim lobanjama i kostima.
Strahote Tuol Slenga preživela su samo sedmorica zatvorenika, zahvaljujući tome što su slikali portret ili vajali biste Pola Pota. Na osnovu njihovih svedočanstava, spiskova žrtava, ličnih stvari, odeće i fotografija rekonstruisani su počinjeni zločini. Paviljon A služio je kao zatvor za najvažnije političke zatvorenike, mahom rukovodioce visokog ranga iz redova Crvenih Kmera i bliskih Potovih saradnika. U centralnoj zgradi mučeni su i likvidirani obični, svakodnevni ljudi..
Nekadašnji Paviljon C pretvoren je u Galeriju mrtvih. Gledam uveličane fotografije uzete iz dosijea, koje prekrivaju zidove od poda do plafona. Tačno ih je šest hiljada. Sa slika gledaju preplašena i unezverena lica dece i odraslih, skamenjena od straha i užasa. Tu su i grupni snimci tamničara, mučitelja i krvnika. Glavni dželati su takoreći još deca, mladići i devojke između 15 i 20 godina. Njihov je zadatak bio da iznude priznanje nepostojeće krivice. Zatvorenici su priznavali sve što je od njih traženo, a zatim su ubijani bez milosti. U susednoj prostoriji posetilac ostaje bez daha, sleđen onim što vidi u vitrinama s oruđima za mučenje i ubijanje. Teško je poverovati šta je sve u stanju da smisli ideološki krajnje izopačena ljudska mašta: čekići, krampovi, kose, vile, sekire, lopate, ašovi, motike, razne palice i štapovi, koplja, drveni maljevi…
Svi stanovnici Pol Potove Kampućije mogli su da postanu potencijalni zatvorenici i žrtve. Celokupna populacija je bila podeljena na tri kategorije. Prva, ili takozvani stariji stanovnici, obuhvatala je ona koji su živeli u područjima gde je ratovala gerila. Stanovnici drugog reda poticali su iz gradova i delova unutrašnjosti zemlje koji su oslobođeni posle 1973. Žitelji Pnom Pena i dela zemlje oslobođeni posle 1975. sačinjavali su treći kategoriju. Oni su automatski smatrani izdajnicima, a posebno su na udaru bili ljudi iz krajeva pored granice s Vijetnamom.
Kad su Crveni Kmeri u aprilu 1975 zauzeli Pnom Pen i proglasili Demokratsku Kampućiju i nultu godinu u kmerskom kalendaru, Pol Pot i njegovi „sorbonci“ (većina rukovodilaca Crvenih Kmera imala je diplome francuskih fakulteta i visokih škola) iz ANGKE (organizacije) pretvorili su zemlju uz pomoć krajnjeg terora u nekakvu laboratorije komunizma seljačko-ratnog tipa, gde su se igrali sudbinama miliona ljudi. Bile su to krvave igre. Mržnja prema gradovima, uzdanje u agrarni komunizam i najšire slojeve najčešće nepismenih seljaka, koji su revoluciju izneli na svojim plećima, upotrebljavani su kao „spiritus agens“ da se u dva koraka stigne do komunizma, kako je govorio Kije Sampan, tadašnji predsednik Demokratske Kampućije.
Crveni Kmeri ogradili su Kampućiju bambusovom zavesom i potpuno je izolovani od sveta. Raskidajući sa starim životom i društvom, Pol Pot i „braća“ raskrstili i sa svim dotadašnjim dostignućima civilizacije i obeležjima modernog doba, savremenim tehnološkim, kulturnim i organizacionim razvojem ljudskog društva. Obračunavajući se sa starim, kampućijska revolucija je prvo uništila gradove kao temelje starog, ukinula gradski život, a selo proglasila kolevkom revolucije. Depopulacija gradova, obustava industrijske proizvodnje, zatvaranje škola, kulturnih institucija, ukidanje novca kao sredstva plaćanja i prelazak na čisto naturalnu proizvodnju potpuno su unazadili ionako ratom opustošenu privredu. Kada su vijetnamske snage u aprilu 1979. srušile režim Crvenih Kmera, u Pnom Penu je živelo svega 20.000 ljudi.