Gde je nestao Ginisov luster iz hotela Jugoslavija?

Zaokupljena činjenicom da će nestati jedan od simbola moći i prestiža socijalističke Jugoslavije, hotel u to vreme jedinstven i najveći u zemlji, koji pamti goste poput astronauta Nila Armstronga ili britanske kraljice Elizabete, ali i kulturno-istorijsko dobro i arhitektonski biser moderne, javnost je gotovo zaboravila na vrednu imovinu vezanu za hotel.

Samo donedavno, jer se pokrenulo i pitanje šta će se dogoditi sa čuvenim grandioznim Svarovski lusterom koji se nalazio ispred banket sale Hotela Jugoslavija, a koji je svojevremeno ušao i u Ginisovu knjigu rekorda kao najveći kristalni luster na svetu.

Luster Hotela Jugoslavija, koji je do samog rušenja zgrade sačuvao impresivan izgled, težak je čak 14 tona, dug je 30 i širok pet metara, sačinjen je od 40.000 „Svarovski“ kristala, a baca svetlost iz 5.000 sijalica.

Hotel Jugoslavija je otvoren 1969. godine, ali je gradnja tako grandioznog objekta trajala gotovo 20 godina. Započet kao ideja posleratne 1948, kako se priča po naredbi Josipa Broza, jer mu je navodno etiopski car Hajle Selasije “prigovorio” da SFRJ nema nijedan prestižan hotel.

Pod radnim imenom “Beograd”, a prema projektu tima arhitekata Projektnog zavoda Hrvatske, zagrebačke „škole moderne“ Mladena Kauzlarića, Lavoslava Horvata i Kazimira Ostrogovića, izgradnja je završena 1967. godine.

Unutrašnjost hotela rađena je prema projektima ne manje zaslužnih beogradskih arhitekata Ivana Antića, Mirka Jovanovića, Vladete Maksimovića i Milorada Pantovića.

Ipak, hotel je otvoren tek dve godine kasnije, pod reprezentativnijim imenom- Jugoslavija. Prikladnijim, jer je trebalo da simbolizuje ne samo prestiž i stil, već političku snagu ali i finansijsku moć same tadašnje države.

Sve se dešava kada je SFRJ počela da vodi nesvrstanu politiku, pa je bilo potrebno pokazati svetu da jugoslovenski samoupravni socijalizam funkcioniše.

Velelepni hotel sa više 1.500 prostorija, 1.100 kreveta u 600 soba i apartmana i restoranom sa više od 800 mesta i pogledom na Dunav, smeštenim na sedam spratova glavne zgrade, svečano je otvorio sam Broz, a od tada je ugošćavao svetske državnike, diplomate, poznate umetnike.

U njemu su boravili još i američki predsednici Ričard Nikson i Džimi Karter, libijski vođa Muamer Gadafi, nemački kancelar Vili Brant, astronaut Baz Oldrin ali i pevačica Tina Tarner ili oskarovac Kevin Kostner.

Kristalni luster koji je krasio ulaz u banket salu, kao sastavni deo hotela, odmah je upisan u Ginisovu knjigu rekorda, kao najveći Svarovski luster na svetu. U ostalim prostorijama raspoređeno je još 16 manjih lustera od Svarovski kristala.

Nepobitan kulturni i arhitektonski značaj Hotela Jugoslavija bio je jasan od samog otvaranja, a sa godinama je postao značajno istorijsko nasleđe i bitan činilac kolektivnog identiteta Zemunaca i Novobeograđana.

Kako su pisali stručnjaci, ali i udruženja građana koja su želela da zgradu „Jugoslavije“ sačuvaju, kada je već postalo jasno da će njena sudbina biti upravo rušenje i zaborav, Hotel zajedno sa Zemunskim kejom i ostalim objektima u blizini čini izuzetnu ambijentalnu celinu, sačinjenu od bisera modernističke i brutalističke arhitekture, koja osim urbanističkog i umetničkog pečata, ima i dublje značenje za lokalnu zajednicu.

Naime, Hotel Jugoslavija je nastao kao logičan deo neposrednog okruženja obaloutvrde, inače izvedene prema projektu arhitekte Branislava Jovina.

Lociran na Dunavskom keju, razdelnici između gradskih opština Novog Beograda i Zemuna, osim što je, već napomenuto, simbol nekadašnje države čije ime nosi, poznavaoci ga karakterišu kao “ikonični objekat modernističkog nasleđa” ali i “reper novobeogradskog urbanog pejzaža”.

Hotel čini značajnu prostornu, istorijsku i urbanu celinu Novog Beograda, u zajednici sa objektima Muzeja savremene umetnosti, kulom „Ušće“ (nekadašnji objekat Centralnog komiteta KPJ), Palatom „Srbija“ (SIV), parkom i šetalištem na keju.

Zbog takvih odlika Hotel „Jugoslavija“ je neupitno zavredeo odgovarajuću institucionalnu zaštitu, ali i odgovarajuću obnovu i restauraciju, do koje je skoro i došlo nakon prve privatizacije, kada je i urađen projekat rekonstrukcije.

Ali on nažalost nije zaživeo, jer su za hotel nastala turbulentna vremena. Od najava velikih ulaganja koja su se izjalovila, stečaja i nekoliko neuspelih privatizacija, pa do ponovnog pokušaja da radi 2013, kao garni hotel sa tri zvezdice.

Obećavala je gradska vlast i dve luksuzne kule do 2019, te da će postati deo lanca Kempinski i opet radi sa luksuznih pet zvezdica, ali ni to nije zaživelo.

U međuvremenu, čuveni luster ostao je gotovo netaknut. Manja oštećenja koja je doživeo u noći između 7. i 8. maja 1999. kad je bombardovana obližnja zgrada Kineske ambasade, otklonjena su restauracijom 2014, kada su i sijalice zamenjene Led svetiljkama, pisali su mediji.

Do decembra 2011. Hotel Jugoslavija je uživao status takozvane prethodne zaštite, a da je objekat vredan čuvanja određeno je i Planom detaljne regulacije tog područja.

Trebalo je samo uraditi elaborat, nakon kog bi zgrada bila proglašena kulturnim dobrom, a time bila i sačuvana od rušenja i propadanja, i obnavljana po striktnim, zakonski utvrđenim pravilima i to isključivo prema planovima i pod rukovodstvom struke.

Umesto toga, Zavod za zaštitu spomenika izbrisao je hotel Jugoslavija iz evidencije kulturnih dobara a u elaboratu iz te godine “pojasnio” da je “najnovijim sagledavanjem stanja” utvrđeno da je tokom bombardovanja 1999. naneta velika šteta hotelu, da je originalni enterijer delimično uništen, a zatim i izmenjen.

To je omogućilo budućem investitoru da bez zakonskih prepreka Hotel Jugoslaviju sravni sa zemljom, ako mu se to uklapa u ekonomski koncept koji je zamislio.

U martu prošle godine hotel Jugoslaviju na licitaciji, po početnoj ceni od 27 miliona evra, kupuje jedini zainteresovani, kompanija Milenijum tim, tačnije njegova ćerka-firma MV Investment.

Investitor je objavio plan da u naredne četiri godine uloži više od 400 miliona evra u izgradnju stambeno-poslovnog kompleksa. Gradiće se novi hotel Ric-Karlton, za koji je nedavno u Beogradu i potpisan ugovor, a plan predviđa i dve kule visine 155 metara.

Investitor je saopštio i da će poznati luster biti restauriran i postavljen u novu zgradu hotela. Prema rečima predstavnika Milenijum tima, on je navodno poslužio i kao inspiracija za osmišljavanje fasade nove zgrade.

Uprkos protivljenju javnosti, čak i protestima udruženja građana, kao i upozorenjima stručnjaka da urbanistički planovi višeg reda predviđaju zaštitu čitavog prostora na kom je Hotel Jugoslavija izgrađen, početkom decembra stara zgrada popularne „Juge“ je srušena.

Kontroverze oko budućeg urbanističkog izgleda priobalja i potencijalnog širenja Beograda na vodi i dalje ostaju otvorene.

S obzirom na obećanje investitora, zanimljivo bi bilo znati kako je, pre rušenja objekta, čuveni luster demontiran, gde je uskladišten, kako je do tog mesta prenet. Za početak, da li je to uopšte urađeno.

Takvi, kao i detalji oko dalje sudbine kristalnog lustera i dalje ostaju nepoznati javnosti, jer odgovore iz Milenijum tima nismo dobili.

Na pitanja kako bi taj proces trebalo da izgleda, da li između investitora i ustanova zaštite kulturnih dobara postoji neka vrsta dogovora i saradnje u tom kontekstu, ali i da li postoje i šta propisuju utvrđene procedure za postupanje sa predmetima takvog istorijskog i kulturnog značaja, u ovakvim i sličnim okolnostima, iz republičkog Zavoda za zaštitu spomenika kulture dobili smo neku vrstu odgovora.

Iz Zavoda navode da, s obzirom da predmetni objekat nije upisan u Centralni registar kao nepokretno kulturno dobro, Zavod ne vodi evidenciju o predmetima iz tog objekta.

Dalje upućuju da o sudbini inventara iz Hotela možemo da se obratimo Zavodu za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, kao i Narodnom muzeju Srbije, kao “centralnoj ustanovi zaštite pokretnih kulturnih dobara”. Što ćemo svakako i učiniti.

Do tada, ostaje da čekamo i nadamo se da će čuveni luster zaista naći svoje mesto u budućoj zgradi, kao jedini ostali trag i svedočanstvo jednog svetlog vremena i čuvenog zdanja koje je bilo i ostalo simbol moći naše zemlje u jednom istorijskom trenutku.

Investitorski urbanizam

Slične odluke Zavoda za zaštitu spomenika Beograd, ali i Republike, da “pusti” da status prethodne zaštite istekne ogromnom broju značajnih građevina iz različitih istorijskih perioda, predratnih vila i kuća čuvenih domaćih arhitekata u najstarijim delovima Beograda, ali i celim istorijski bitnim ambijentalnim celinama, a da taj status dalje ne razradi i obezbedi stručnu zaštitu, dovele su do toga da su poslednjih godina stradala mnoga zdanja bitna za identitet grada. To je omogućilo, na velika vrata, ulaz tzv. investitorskom urbanizmu, neplanskoj gradnji hiljada kvadrata raznih stambeno- poslovnih objekata, koji osim što su rušili zakonske odredbe o gabaritu ili spratnosti objekata u određenim zaštićenim celinama, nisu vodili računa ni o tome hoće li te moderne višespratnice u staklu i metalu narušiti ambijent, ugroziti stil života stanovnika, opteretiti postojeću infrastrukturu ili zagraditi i po koju zajedničku zelenu površinu.