Horti ponovo među Mađarima

Ovih dana kao da nestaje skromnosti i lik Hortija, jednog od poslednjih saradnika Adolfa Hitlera iz familijarne privatnosti i istorijskih arhiva, prerasta u javni mit. Na vlasti je ponovo desnica, Fides (Savez mladih demokrata), čiji čelnici su bili najljuća opozicija MDF-u, ali tada još sa liberalnih pozicija. Stvari se ubrzavaju aprila i maja ove godine.

Gradska uprava Đemrea (ni po čemu poznat gradić) 25. aprila donosi odluku o preimenovanju glavnog trga. On će se zvati Trg Mikloša Hortija. Zbog protesta građana, odluka se menja i umesto celog trga, samo jedan njegov deo, u stvari park, dobija ime Hortija. Gradić Kereki se 13. maja odlučuje da oda počast „velikanu“ mađarske istorije. Postavlja se njegova drvena skulptura na ulazu u naselje. Obrazloženje: Horti je često dolazio da lovi u ove krajeve. Advokat, poznat kao ultralevičar, polio je skulpturu crvenom bojom i to odmah i objavio. Pokrenut je postupak protiv njega. Šest dana kasnije postavljena je Hortijeva spomen ploča na zid srednje škole u Debrecinu.

Javno mnjenje je uzburkano, ređaju se argumenti protivnika vraćanja hortijevskog mentaliteta u savremenu Mađarsku, pojavljuju se i bojažljivi pokušaji aktiviranja kontramita, Janoša Kadara, komunističkog lidera koji je prešao put od nemilosrdnog likvidatora glavnih aktera revolucije iz 1956. do oca takozvanog gulaš komunizma, najblaže diktature u Varšavskom paktu.

A ko je zapravo bio Mikloš Horti? Neposredno posle Prvog svetskog rata, na čelu oficira iz Segedina prelazi u Budimpeštu i tadašnjim snagama okupatora (naročito Englezima), nameće se kao čovek koji bi mogao održati red u sve većem haosu, izazvanim i kratkotrajnom boljševičkom revolucijom. Zavodi Beli teror, da se obračuna sa onima koji su vršili Crveni. Već je na čelu države, kada je Mađarska 1920. bila primorana da potpiše Trijanonski sporazum, čime gubi veliki deo teritorije. Horti je do kraja bio guverner, ali sa mandatom šefa države. Iste godine uveden je „numerus clausus“, limitiranje broja studenata jevrejske vere. To je prvi antisemitski zakon u Evropi. Posle su bila još dva: o isključenju Jevreja iz javnog i ekonomskog života i o zabrani sklapanja brakova, pa čak i seksualnih odnosa sa Jevrejima.

Posle Hitlerovog dolaska na vlast, Horti postaje najbliži saradnik nacista i uz njihovu pomoć „vraća“ trijanonskim sporazumom izgubljene teritorije. Prvo u Čehoslovačkoj, potom u Rumuniji, i na kraju u Jugoslaviji. Pri kraju Drugog svetskog rata, pokušao je, doduše suviše diskretno da „iskoči“ iz savezništva sa Hitlerom, ali fireru je i ovo je bilo dosta da okupira Mađarsku 19. marta 1944. Samo nekoliko nedelja kasnije počeo je organizovan transport više od 400.000 Jevreja iz provincije, od kojih se velika većina nikad nije vratila iz koncentracionih logora. Horti je posle dva meseca zaustavio pogrom, čime su spašeni Jevreji u Budimpešti. Ne zna se tačno, zašto to nije uradio ranije ili zašto je to uopšte uradio. Nagađanja su o nagodbi, možda i sa Staljinom, koji ga je posle spasio da ne bude optuženik u Nirnbergu, nego samo svedok. Tako je mogao mirno da živi u Estorilu sve do smrti 1957.

Dok ga nisu „oživeli“ današnji politički faktori. Podlogu za stvaranje mita o Hortiju dao je novi ustav, koji se od prošle godine zove Osnovni zakon i donet je isključivo voljom sadašnje dvotrećinske vladine većine (Fides), jer „demokratska opozicija“ nije htela da učestvuje u brzopletom sklapanju ustava, a nije ni imala šansu da utiče na volju vladajućih. U tom osnovnom zakonu piše da je Mađarska izgubila suverenitet upravo 19. marta 1944. i stekla ga je ponovo 1990, nakon prvih parlamentarnih izbora. Do tada je bila pod okupacijom. Prvo nemačkom, potom sovjetskom. Zato, između ostalog, nije odgovorna za pogrom Jevreja, koji je počeo u maju 1944. Kao da oko 200.000 službenika, lekara, medicinskih sestara, prevoznika nije radilo toliko revnosno na transportu, da je to izazvalo divljenje i samog Ajhmana, koji se tada nalazio u Mađarskoj.

Drugi zaključak koji se može izvući iz duha novog ustava je da se, pošto je Mađarska bila pod okupacijom 46 godina, treba vratiti u vreme kada nije bila i da se inspiracija za ideološku identifikaciju traži u tom razdoblju. A to je bila hortijevska Mađarska. Političko oživljavanje i tada već retrogradnih ideja je krajnje rizično i priziva aveti iz prošlosti, naročito antisemitizam, koji u Mađarskoj ima vekovne tradicije i na čiju kartu otvoreno igra i krajnja desnica (Jobik – treća parlamentarna stranka), koja se očigledno hrani takvim razvojem događaja.

Vlada Fidesa je izgleda pustila duh iz boce.