I sada se ne pretresa na Volstritu

Afroamerički narod je prešao dug i bolan put od robovlasništva, rasne segregacije, linčovanja i nasilja do borbe za ostvarenje građanskih prava.

U kojoj meri su ta prava danas ugrožena svedoče svakodnevni događaji u američkoj javnosti, gde je evidentno obnavljanje nacističkih struja, belih suprematista kao i policijska brutalnost prema pojedincima afroameričke manjine.

Pomenućemo slučaj Ahmada Arberija, dvadesetpetogodišnjaka koji je ubijen 23. februara 2020. godine u Džordžiji, kad su ga dok je mirno džogirao krajem, Gregori Mekmajkl (64), inače policajac u penziji, i Trevis Mekmajkl (34), njegov sin, pratili u svom kamionetu, preprečili mu put, izašli iz kamioneta, napali ga i upucali.

Sve je to zabeleženo na snimku koji je napravio komšija Mekmajklovih. Snimak na kome se vidi kako policajac kolenima pritiska vrat privedenog i lisicama obuzdanog Džordža Flojda (46), dok on nekoliko minuta moli da ne može da diše i umire na licu mesta, 25. maja 2020. godine, postao je viralan i pokrenuo talas demonstracija i javne osude u Mineapolisu i Los Anđelesu.

Ovakvi i slični događaji u SAD jedan su od razloga osnivanja organizacije Black Lives Matter 2013. godine, koja ispituje diskriminatorne prakse sistemske degradacije i devalorizacije manjinskog stanovništva.

Nasilje, brutalnost i socijalna nesigurnost postaju elementi koji značajno utiču na konstrukciju identiteta afroameričke manjine. Ovakva društvena klima utiče na oživljavanje potisnutih sadržaja traume, koji postoje latentno u podsvesti istorijskog pamćenja Amerike, kao preteće prisustvo nesavladane prošlosti.

Rasizam koji su razvili antropolozi u 19. veku razlikuje biološku i kulturnu primitivnost vanevropskih naroda oslanjajući se na darvinistička naučna otkrića.

Prema ovim teorijama postoje biološki uslovljene razlike unutar ljudskog roda (homo sapiens), gde je mešanje rasa neprihvatljivo i iz koga sledi zagovaranje političke dominacije, eksploatacije, superiornosti jedne rase nad drugom.

Politička ideologija razvija rasne stereotipe, gde se rase razlikuju ne samo po fizičkim, telesnim karakteristikama već i po psihičkim, intelektualnim, moralnim i kulturološkim karakteristikama, što implicira postojanje više i niže rase. Više rase su stoga pozvane da budu tvorci civilizovanih društava i kultura, dok su niže osuđene na podređen odnos.

Rasizam je išao u prilog imperijalističkim, kolonijalnim pretenzijama i nacionalističkim mitologijama koje su težile da porobe, ekonomski zloupotrebe i opravdaju različite interese društvene represije i fizičkog uništenja čitavih etničkih zajednica.

Rasna politika u Americi razvija ideju biološkog rasizma.

Henri Ferfild Ozborn, rasistički teoretičar, tvrdi da je „srednja inteligencija prosečnog odraslog crnca slična onoj kod jedanaestogodišnjeg deteta vrste homo sapiens“ (Osborn, 1917). Posebna vrsta institucionalizovanog rasizma u SAD predstavljala je doktrina o superiornosti belaca (white supremacy). Nadmoć bele rase podrazumeva društvenu, političku, kulturnu dominaciju belačke populacije nad grupama tamne boje kože, smatrajući ih inferiornim kroz društvenu segregaciju i uskraćivanje ljudskih i građanskih prava.

Naučna upotreba termina nadmoć bele rase odnosi se na politički i sociopolitički sistem u kome su belci privilegovani u odnosu na ostale etničke grupe.

Sistemski rasizam u SAD je koncept koji uključuje: „kompleksan niz praksi usmeren protiv Afroamerikanaca, nepravedno stečenu političko-ekonomsku nadmoć belaca, nejednakosti u pogledu pristupa ekonomskim i drugim sredstvima na rasnoj osnovi i belačke rasističke ideologije i stavove stvorene da bi se održale i opravdale privilegije i moć belaca“ (Faegin, 2000).

Rasa kao oznaka kulturne razlike pretpostavlja belce kao standard, dok se sve ostale zajednice procenjuju i kategorišu u odnosu na stepen obojenosti. Sporni koncept rase se odnosi na one koji nisu belci, jer se belina uzima kao neutralna kategorija, standard u odnosu na koji se ostali markiraju i podvajaju kao rasno drugačiji (Pickering, 2004).

Izbor Baraka Obame 2008. godine za predsednika SAD označio je postrasni diskurs, i proglasio se za dominantni narativ američkog društva.

Toni Morison je u podršci Obami napisala: „U prilog inteligenciji, integritetu i retkoj autentičnosti, vi sadržite nešto što nema veze sa godinama, iskustvom, rasom ili polom. I nešto što ne vidim u ostalim kandidatima. To nešto je kreativna imaginacija, praćena briljantnošću jednaka je mudrosti.“ Čuvene su reči analitičara Danijela Šora, koji je najavio novu reč u političkom leksikonu, post-rasna era. „Post-rasna era, otelovljena u Obami, je era u kojoj su veterani građanskih prava prošlog veka pripisani istoriji i Amerikanci počinju da odlučuju bez rasne osnove o tome ko će ih voditi“ (Schorr, 2008).

S druge strane ovaj entuzijazam medija se pokazao preuranjenim kod velikog broja teoretičara i analitičara koji iznose slične stavove o dekonstrukciji mita o postrasnom društvu u SAD. Tako Majkl Doson i Lorens Bobo u uvodu za The Du Bois Review tvrde da: „rasni poredak – dok evoluira – nastavlja da oblikuje američki život, društvo i politiku“ (Du Bois, 2009).

O odnosu rase i rasizma, Morison iznosi stav: „Rasa je klasifikacija vrsta. Mi smo ljudska rasa, tačka. Ali druga stvar, neprijateljstvo, rasizam – proizvodi novac. I takođe daje emocionalnu satisfakciju ljudima kojima je potrebna. Ropstvo je približilo ovu zemlju ekonomiji industrijalizovane Evrope, bliže nego što je moglo biti. Čak i sada, oni ne zaustavljaju i pretresaju na Volstritu, gde bi zaista trebali da odu (Morison, 2015).

Otvoreni rasizam se od pokreta za ljudska prava 1960-ih godina transformisao u suptilnije oblike rasizma.

Novi rasizam označava prelazak sa podržavanja kulturnog pre nego biološkog opravdanja rasne inferiornosti etničkih manjina kao i ubacivanje rasizma u socijalne institucije koristeći rasno neutralan jezik. Stari rasizam manifestovao se u direktnim i personalizovanim predrasudama belih amerikanaca protiv crnih osoba.

Beli Amerikanci su bukvalno osudili crnce pre relevantnih dokaza o njihovim sposobnostima i interesovanjima. Ovaj rasizam nije bio ograničen samo na individualne predrasude, imao je osnovu u dubokoj segregaciji američkih institucija.

Novi rasizam predstavlja suptilniju i depersonalizovanu predrasudu prema crnim osobama. On označava netoleranciju prema kulturnim i etničkim razlikama.

Tako Ašil Mbembe polemiše da današnji crnac nije više samo osoba afričkog porekla, obeležena bojom svoje kože (pojavni crnac). Suštinski crnac je danas niža kategorija čovečanstva, onaj nepotrebni, gotovo suvišni deo koji kapitalu više nije potreban i čija je sudbina, zoniranje i proterivanje.

Kako ćemo kao čovečanstvo odlučiti da reagujemo na nasilje, diskriminaciju, mržnju i produkciju rasnih, kulturoloških, religioznih, etnonacionalističkih razlika, govoriće o putu koji smo prešli i koji je još pred nama.

Autorka je doktorantkinja na Filološkom fakultetu u Beogradu