Ilustracija Foto: D. M.Kao izvrstan poznavalac lokalnog graditeljskog nasleđa, Vladimir Džamić, istoričar umetnosti-konzervator, u intervjuu za Magločistač kaže da je praksa investitorskog urbanizma, koja je prisutna u Subotici nešto više od dve decenije, danas poprimila zapanjujuće razmere, a posledice takvog pristupa urbanom planiranju tek će se osetiti u budućnosti, naročito na planu kvaliteta stanovanja.
Džamić za Maglocistac govori i o spornim gradskim odlukama vezano za rušenje pojedinih zaštićenih prizemnih kuća i izgradnji višespratnica na njihovom mestu, posledicama koje investitorski urbanizam ostavlja na “Gradsko jezgro Subotice” koje predstavlja nepokretno kulturno dobro od velikog značaja za Republiku Srbiju, te alternativnim rešenjima koje bi lokalna samouprava i nadležne zaštitarske ustanove mogle da primene u cilju očuvanja graditeljskog nasleđa kako u Subotici tako i na Paliću.
Šta je tzv. investitorski urbanizam i u kojoj meri je on zastupljen danas u Subotici?
Investitorski urbanizam je koncept, odnosno način uređivanja urbanih prostora koji najčešće omogućava sprovođenje materijalnih interesa investitora, a na štetu javnog interesa i realnih potreba građana. On nije zasnovan na ozbiljnim planovima i analizama koji podrazumevaju izgradnju stambenih objekata prema aktuelnim standardima humanog stanovanja – kako su se u našoj zemlji u periodu nakon Drugog svetskog rata gradila velika stambena naselja, poput npr. Prozivke.
Upravo suprotno, investitorski urbanizam obično podrazumeva interpolaciju velikih stambeno-poslovnih objekata između manjih, uglavnom prizemnih zgrada i kuća u gradskim jezgrima. Osnovu za takvu gradnju najčešće predstavljaju planski dokumenti nižeg reda za određenu gradsku zonu koji usvaja gradska skupština ili dozvola izdata od strane gradske uprave za taj poseban objekat koji se gradi.
Ta vrsta urbanizma zaživela je u Subotici pre otprilike nešto više od dve decenije i sada je poprimila zapanjujuće razmere, a metastaze se mogu primetiti u i delovima grada daleko od zaštićenog gradskog jezgra.
Šta on znači u praksi: na mestu neke prizemne ili evenutualno dvospratne kuće koja se ruši, diže se višeetažna poslovno-stambena zgrada. Parcela se zauzima do krajnih granica, spratnost ide do mere dobijenih dozvola, pa i preko toga, a meri se najvišim objektom u čitavom bloku, zgrada se završava za Suboticu netipičnim povučenim spratom. Parking mesta se ili ne grade ili se svode na minimum. U parternoj etaži smešta se mega market ili drugi neki komercijali sadržaj. Tako se od parcele u gradskom jezgru na kojoj je živela jedna ili evenutualno nekoliko porodica naseljava sada dvadeset, trideset, sa trideset i više automobila (takav primer imamo u ulici Vase Stajića). Velike markete opslužuju veliki kamioni za dostavu robe, ispred zgrade često se mogu zateći palete sa robom, često i smeće koje ostavljaju za sobom (što možemo videti u ulici Petefi Šandora).
Ovakvom gradnjom povećava se broj stanovnika u gradskom jezgru, pojačava se pritisak na inače krhku komunalnu infrstrukturu u centru grada i podiže nivo buke i zagađenja. Komšijama, koje generacijama žive u gradskom jezgru i koji nisu želeli da prodaju svoj dom, život se menja gotovo preko noći. Privatnost koju su imali nestaje, a zamenjuju ih buka, povećano zagađenje i problemi sa parakiranjem.
Kako se takva praksa urbanog planiranja odražava na istorijsko jezgro grada u smislu (ne)mogućnosti njegovog očuvanja?
Ovakvom izgradnjom ruši se balans koji je svaka urbana sredina, pa i subotička, stvarala vekovima. Razara se njena urbana stratigrafija uvođenjem objekata velikih gabarita koji nisu javni, niti imaju funkciju koja je od opšteg interesa – što bi jedino smelo biti dopušteno. Vredi napomenuti da gradsko jezgro pripada svim njenim građanima, jednako onima koji u njemu žive kao i onima nastanjenim na periferiji, ili žive u okolnim mestima, pa i posetiocima, odnosno turistima, za razliku od drugih gradskih naselja koji su od prevashodnog interesa samo svojih žitelja. Zbog toga stanovanje nije primarna funkcija gradskih jezgara, već pružanje različitih vrsta usluga u interesu svih građana, jer su u njemu smešteni najvažniji, administrativni, obrazovni, verski i kulturni objekti.
Ovo je još izraženije kada su u pitanju istorijska urbana jezgra kakvo je “Gradsko jezgro Subotice” koje je još pre više od trideset godina proglašeno za prostorno kulturno-istorijsku celinu, odnosno utvrđeno za nepokretno kulturno dobro od velikog značaja za Republiku Srbiju. Ono obiluje istorijskim zgradama od kojih su najbrojnije one nastale u XIX veku, a dominiraju građevine u stilu Art Nouveau-a, zbog čega se naš grad s pravom naziva “grad secesije”.
Jasno je da ovo investitorsko napastvovanje gradskog jezgra Subotice ne doprinosi očuvanju jedinstvenog duha grada iz više razloga. Prvo, ruši se istorijska hijerahija građevina koje svojom veličinom i lepotom svedoče o svojoj važnosti i izdvajaju se od drugih objekata (Gradska kuća, Sinagoga, katedrala/crkve, najamne palate i slični istorijske građevine), zatim estetika novoizgrađenih objekata nije ni na približnom nivou nasleđenih istorijskih građevina iako možemo prihvatiti činjenicu da verno izražava liberalno principe vremena u kome živimo (take money and run).
Poslednje, ali ne i najmanje važno, ovakvim urbanističkim rešenjima ruši se krhka ravnoteža između broja stanovnika optimalnog za površinu, komunalnu opremljenost i broj građevina koje se nalaze u samom gradskom jezgru. Ovakva praksa urbanog planiranja je ujedno i veoma anahrona i daleko je od savremenih tokova. Nisam primetio da se, recimo, u lokalna urbanistička rešenja ugrađuju ciljevi iz agende Ujedinjenih nacija za održivi razvoj 2030. ili preporuke Svetske zdravstvene ogranizacije o veličini zelenih površina po glavi stanovnika u urbanim prostorima (minimalno 9m2, a optimalano 50m2). Potpuno je očigledno da gradskom jezgru Subotice mnogo više nedostaju zelene površine i drveće, nego nove masivne građevine predviđene za stanovanje.
Intervju u celosti čitajte na portalu Maglocistac.rs.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
