Istorija kao učiteljica života

Tim povodom želio bih da ukažem na nekoliko bitnih detalja vezanih za objavljeni istraživački rad. Neću govoriti o ličnosti Aćifa Hadžiahmetovića jer nemam dovoljno podataka, a to nije ni tema ovog teksta, već o nekim istorijskim kvalifikacijama koje istraživač koristi kao verifikovane činjenice u svom radu i na kojima, zatim formira sopstvene zaključke. Vidljiva je i pohvalna namjera istraživača da predmetne događaje deideologizuje i prikaže u realnom svijetlu i odvoji od guslarske priče, što je, inače rijetkost na ovim prostorima, tako da on dobro odslikava borbu za prevlast pro-albanske i pro-NDH-ovske politike u Sandžaku, na početku rata.

MINIMIZIRANJE „UČINKA“ ČETNIČKOG POKRETA

Međutim, neke događaje i istorijski utvrđene činjenice on prenebregava, ili minimizira njihov uticaj. To se prvenstveno odnosi na ideologiju i „učinak“ četničkog pokreta, a samim tim i opasnost koju je on predstavljao za bošnjačko stanovništvo. Tako on, u nastavku broj sedam, opisujući postupak vraćanja zemlje Bošnjacima, oduzete Agrarnom reformom daje sledeću kvalifikaciju „Srpsko stanovništvo je pružilo otpor feudalnim merama. U avgustu dolazi do prvih oružanih incidenata prilikom kojih gine nekoliko skupljača nameta. Okupacione vlasti su odgovorile napadima na nekoliko srpskih sela u Deževskom srezu radi odmazde. Zbog toga se do početka septembra 1941. godine na prostoru između Novog Pazara, Raške i Kosovske Mitrovice stvara nekoliko četničkih odreda pod komandom Koste Milovanovića Pećanca i Dragoljuba Mihajlovića, kao i Kopaonički partizanski odred. Tako je otvoren put etničkim sukobima u Deževskom srezu koji će uslediti par meseci kasnije.“

To je pogrešna konstatacija koja će usmjeriti zaključke ovog istraživača, kada je u pitanju četnički pokret, njegova ideologija, namjere i „učinak“. Kosta Pećanac nije formirao svoj četnički odred 1941. godine, već mnogo ranije, početkom dvadesetih godina prošlog vijeka, po tajnom nalogu Nikole Pašića, upravo radi represalija nad bošnjačko – muslimanskim stanovništvom u Sandžaku, čime bi ih destabilizovao i potsticao na iseljavanje. Njegova naoružana para-vojska je upadala u sela, vršila likvidacije, premlaćivanja, paljenje objekata i uništavanje imovine nesrpskog stanovništva. Tako je prilikom izbora 1925. godine, torturom i zastrašivanjem na samim izbornim mjestima usmjeravao bošnjačke glasove i vršio pritisak u pravcu likvidacije političke stranke Džemijet. O razmjerama te torture govori podatak da je tada, prema navodima mr. Ramiza Crnišanina, u knjizi „Sandžak između Srbije i Crne Gore“, spaljeno nekoliko sela u Štavičkom srezu. Kada je u pitanju vremenski period između Balkanskih ratova i Drugog svjetskog rata na tom prostoru, opet ću citirati podatke koje iznosi gospodin Crnišanin u pomenutoj knjizi, pozivajući se na, apsolutno validan izvor Arhiv Crne Gore, Nalaz Komisije kraljevske vlade za izviđanje zloupotreba u novooslobođenim krajevima (fascicle I, II i III).

„U Crnoj Gori je bilo mnogo više nasilja i terora. Još odmah u oktobru, pokraj Tare je po naredbi Kralja Nikole spaljeno 140 kuća Kalića i 41 kuća Drpljana. Do 1924. godine stradalo je 1.500 muslimana u srezu Bjelopoljskom. Samo u Šahovićima je 9. 11. 1924. godine ubijeno, zaklano i odrano 500 ljudi, a izbjeglo 2.700 stanovnika. Od decembra 1912. do maja 1913. u Gusinju i Plavu ubijeno je 800 muslimana, zato što su odbili da pređu u pravoslavlje. Tada je nasilno pokršteno 12.000 muslimana. Februara 1919. pobijeno je na ulicama Plava 450 žena i djece, a od 1920. do 1924. u Plavu je mučki, pojedinačno, pobijeno 150 Plavljana. Istraga nije vođena! Novembra 1912. Ubijeno je 25 građana Berana kao taoca na putu od Trešnjevika do Mateševa.“

„DEFINITIVNO LIKVIDIRATI TURKE“

Poslije perioda takvog stradanja i torture, dolazi 1941. godina i tri četnička napada na Novi Pazar. U tom kontekstu treba posmatrati događaje koji su uslijedili nakon toga. Dakle, gospodin Živković griješi, Kosta Pećanac i njegov četnički pokret, nije posljedica već uzrok međunacionalnih konflikata. Iz cijelog teksta vidljivo je da autor nije dovoljno svjestan stvarne opasnosti koju je predstavljao četnički pokret za fizičko uništenje Bošnjaka.

On navodi tri napada četnika na Novi Pazar, i to 4. i 21. novembra i 5. decembra 1941. godine. Postavlja se pitanje šta bi se desilo da su četnici u jednom od ovih napada uspjeli osvojiti grad? Logičan odgovor je – scenarij bi bio isti kao u drugim gradovima Sandžaka i Istočne Bosne, koje su zaposjele četničke jedinice. Da bi shvatio razmjere tog zločina, predlažem mladom istraživaču da na Internetu pogleda, potresno dvadesetjednominutno svjedočenje Antuna Miletića o ovim događajima, takođe i knjigu „Genocid nad muslimanima“, autora Vladimira Dedijera i Antuna Miletića, koja sadrži sve verifikovane dokumente, program četničkog pokreta iz avgusta 1941. godine koji decidno definiše postupak sa nesrpskim stanovništvom na osvojenim teritorijama, i to „brzo i radikalno očistiti gradove… sačiniti plan i realizovati ga“.

U toj dokumentaciji nalazi se i faksimil naredbe četničkog komandanta Dragoljuba Mihajlovića od 3. 1. 1943. godine izdata četnicima pod komandom Pavla Đurišića, u kojoj se izričito naređuje „definitivno likvidirati Turke na prostoru istočne Bosne“, kao i izvještaj Đurišića, nekoliko dana nakon naredbe, u kome s ponosom raportira o uspješno obavljenom poslu. Masovno su stradali Bošnjaci u svim gradovima u kojima nisu bili vojno organizovani u cilju sopstvene odbrane. Srpska akademija nauka i umjetnosti je 1984. godine formirala Odbor za utvrđivanje žrtava Drugog svjetskog rata, koji je popisao žrtve imenom, prezimenom, godinama starosti, mjestom življenja i mjestom stradanja.

Popisano je ukupno 11.497 Bošnjaka, od čega 3.838 djece. Odbor naglašava u izvještaju, to nisu konačne cifre, jer nažalost, za mnoge žrtve nije bilo moguće prikupiti podatke. Razmjere tog zločina mogu se sagledati kroz odnos broja stradalih po opštnama i ukupnog broja stanovnika u njima. Popisano je 1492 stradala lica, od čega 768 djece u opštini – tadašnjem srezu Pljevlja; 3735, od čega 1836 djece u opštini Priboj; 3497, od čega 943 djece, Foča;1342 Goražde; 411 Čajniče…

Nastavak u sledećem broju