U okviru javnih radova pribojski Zavičajni muzej završio je istraživanja na Goleškom brdu, gde smo tokom dva letnja meseca istraživali grobnice koje su tokom ranijih godina bile identifikovane. Na području Goleškog brda, počev od Visa prema Lisjoj stjeni se nalaze 42 objekta koja su arheološki zanimljiva, od toga je ove godine bilo planirano istraživanje četiri objekta i to smo ove godine završili, ističe direktor Zavičajnog muzeja u Priboju Savo Derikonjić.
Da li ste na Goleškom brdu došli do zanimljivih otkrića?
– Kada smo započeli radove imali samo pretpostavke da se radi o ranim srednjovekovnim svetilištima ili ranim srednjovekovnim spalištima, što se nakon istraživanja pokazala kao tačno. Na dva objekta istraživanja su to i potvrdila. Reč je o periodu sedmog i osmog veka ove ere, vreme velike seobe naroda, kada su se Sloveni doselili na ovo područje. To je vreme paganizma, odnosno vreme mnogoboštva. Vrhovni bog toga doba bio je Perun, bog groma i nije iznenađenje što je lokacija stanovništva tog doba vezana za Goleško brdo. Prema dosadašnjim istraživanjima na teritoriji Srbije stanovništvo ovog perioda uvek se naseljavalo na ovako visoke predele, na nadmorskoj visini od više od 1000 metara. Jedno jedino istraživanje vezano za ovaj period pored Goleškog brda radila je Dragica Premović na Pešterskoj visoravni, a u Crnoj Gori profesor Đorđe Janković i to u okolini Pljevalja na području Mataruga. Rezultati su bili slični kao u Srbiji.
Kakva su bila spališta i svetilišta u to doba?
– To je bilo vreme kada je spaljivanje pokojnika bilo uobičajeno i na mestu gde je pravljeno spalište, obično je rađeno od jednog do dva reda kamena, podizana je lomača i spaljivani su pokojnici. Pepeo je skupljan u zemljane posude i obično stavljan na panj pored puta, pa od toga potiče i toponim Panaj glava. Nakon završenog spaljivanja, obično se na tom mestu podizala neka od drvenih građevina. To je neka vrsta svetilišta, gde se u jelu i piću prinose žrtve pokojniku. U ovom svetilištu tokom godine se češće okupljala rodbina, i prilikom daća, ili trzni, odavao pomen pokojniku. Nakon ispitivanja ovih svetilišta, iz ranog srednjeg veka, iznenađenje za nas arheologe bilo je istraživanje druge dve humke, ispod nivoa koje je korišćeno u ranom srednjem veku. Naišli smo na ostatke ranog bronzanog doba, period 1.700 do 1.800 godine pre nove ere. U jednoj od tih grobnica pronašli smo ostatke pokojnika koji je bio sahranjen u položaju fetusa i uz njega su stavljane posude koje su tipične za to doba, tako da smo tokom ovih istraživanja na Goleškom brdu rekonstruisali jedan deo pogrebnih običaja vezan za praistoriju i to jeste malo iznenađenje jer su zajednice u bronzanom dobu živele u dolini i bavile se stočarstvom i rudarstvom. Mi smo ostatke iz istog perioda našli i kada smo istraživali Jarmovac. Koliko ja znam ovo je naselje na najvišoj nadmorskoj visini ove populacije iz ranog bronzanog doba.
Ovo nije prvi put da Zavičajni muzej istražuje humke. Da li će se sa ovim i istraživanjem humki na Jarmovcu zaokružiti istraživanje humki na području pribojske opštine ?
– Ne, to bi već bilo pretenciozno, jer je na području Priboja registrovano postojanje oko 120 grobnica i humki. Dok još nije postojao muzej u Priboju, pokojni Mihajlo Zotović, kustos savetnih iz užičkog Muzeja, radio je istraživanje u dolini Poblaćnice i tad je istraženo 13 grobnica. Franjo Fijalo je 1884 i 1885. istraživao Štrpce i o tome je održano predavanje 1900. godine u Parizu i objavljeno u knjizi „Osvrt civilizacije“. Jedan jedini nalaz iz bivše Jugoslavije je upravo iz Štrbaca, po prvootkrivenoj kopči u literaturi poznata kao kopča tipa Štrpci. Nažalost o istraživanjima na ovim našim prostorima se malo zna, ali su dosta stara i datuju još s kraja 19. veka. Da bi se jedan valjan uzorak napravio istraživanja humki bi mogla trajati narednih stotinak godina, dakle istražena je samo jedna desetina o stvarnim periodima o različitoj kulturi različitih doba. Ako bismo stvarno hteli da istražimo pogrebne običaje i živote ljudi na ovim područjima istraživanja bi morala dugo da traju. Jedna vrlo zanimljiva humka nalazi se u Potpeću i ona je prečnika više od 40 metara. Takve humke su pronađene u okolini Pilatovića, u Atenici kod Čačka i to su takozvane kneževske humke iz perioda autorijata. Istraživanje ove humke u Potpeću sigurno bi trajalo dve do tri sezone i zato je nismo ni počeli ove godine. To će sigurno biti samo jedan projekat. Sigurno da bi samo istraživanje humki na području opštine Priboj mogao biti radni vek jednog arheologa.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
