Izlaz traže i u samoubistvu

Razlog za ove teškoće s mentalnim zdravljem treba tražiti u društvu i velikom problemu neznanja, predrasuda i netrpeljivosti prema trans osobama. Ovu perspektivu potvrđuju i naučna istraživanja, koja pokazuju da trans osobe nailaze na neprihvatanje, odbacivanje, diskriminaciju i nasilje – i psihičko, i seksualno, i fizičko – i od poznatih i od nepoznatih ljudi, i da su teškoće s mentalnim zdravljem prevashodno povezane sa tim negativnim iskustvima.

Transrodnost je 1948. dobila status mentalnog poremećaja i od tada su joj u međunarodnim klasifikacijama pripisivane različite dijagnoze, od kojih su najpoznatiji transseksualizam i rodna disforija. Da bi neka psihička pojava imala status mentalnog poremećaja, potrebno je da izaziva klinički značajan stepen patnje ili da predstavlja štetnu disfunkciju. Ukoliko je psihička patnja izazvana negativnom reakcijom društva prema osobi koja ima određeno svojstvo, onda se to svojstvo ne može smatrati mentalnim poremećajem.

S obzirom na to da su se lekarima uglavnom obraćale trans osobe koje su doživljavale visok stepen psihičke patnje, kako zbog nesklada između tela i roda, tako i zbog odbacivanja i nasilja koje su zbog toga doživljavali, ali i činjenice da njihov rodni identitet odstupa od tradicionalno shvaćene rodne norme, transrodnost je uvrštena u psihijatrijske klasifikacije.

Međutim, u poslednjih deset godina sve je više istraživanja koja ukazuju na to da ne postoje naučni dokazi na osnovu kojih bismo transrodnost mogli da smatramo mentalnim poremećajem. Zato je radna grupa koja se bavi pitanjem transrodnosti predložila da se u naredno izdanje Međunarodne klasifikacije bolesti Svetske zdravstvene organizacije uključi dijagnoza rodne inkongruentnosti, odnosno rodnog nesklada, koja se neće nalaziti u delu mentalnih poremećaja, već u posebnoj kategoriji.

Gde je tu onda mesto psiholozima i psihijatrima? Nažalost, oni su i dalje uključeni u živote mnogih trans osoba, ne samo kao procenjivači da li je osoba spremna da uđe u proces prilagođavanja tela rodu, već i kao pružaoci psihološke podrške. Takođe, nedavno su objavljeni podaci istraživanja, koje je poredilo mentalno zdravlje trans dece od tri do 12 godina, koja su prošla socijalnu tranziciju, odnosno prema kojima se drugi ponašaju i koje oslovljavaju u skladu s njihovim rodnim identitetom, a ne polom, i njihovih cisrodnih vršnjaka (dece kod koje se pol i rod preklapaju).

Rezultati pokazuju da se trans deca koja imaju podršku porodice i sredine da žive u skladu sa svojim rodom, ne razlikuju na merama depresivnosti u odnosu na cisrodne vršnjake, dok imaju neznatno povišenu anksioznost. Ovi podaci pružaju dodatnu potvrdu stanovištu da su problemi trans osoba s mentalnim zdravljem, pre svega, određeni njihovim negativnim iskustvima, a naročito nasiljem.

Podrška i prihvatanje

Trans osobama je, baš kao i svakoj drugoj osobi, za dostojanstven život potrebna podrška, prihvatanje i razumevanje: od porodice, preko vršnjaka, škole, radnog mesta, kao i saznanje da ih niko neće napasti na ulici zato što su „promenili pol“ ili zato što napadaču nije jasno „da li je to mladić ili devojka“.

Tekst je nastao u okviru projekta „TRANSparentno“ organizacije Gayten-LGBT i partnerske organizacije Centar za ljudska prava i studije razvoja (CHRDS) koji je podržala Kancelarija za ljudska i manjinska prava u okviru projekta „Stvaranje tolerancije i razumevanja prema LGBT populaciji u srpskom društvu“. Stavovi izneti u tekstu, kao i sadržaj teksta ne predstavljaju nužno stavove Kancelarije za ljudska i manjinska prava.