Pre dvadesetak godina Zaječar je u ondašnjoj državi bio poznat po proizvodima od kristala, porcelana i kože. Za Gamzigrad se znalo, ali je to bilo tek neko sporednije obeležje grada i opštine. Dvadesetak godina kasnije stvari, moglo bi se tako reći, dolaze na svoje mesto. Arheološki dragulj postaje ono po čemu je ovaj grad poznat u čitavom svetu.
Pre dvadesetak godina Zaječar je u ondašnjoj državi bio poznat po proizvodima od kristala, porcelana i kože. Za Gamzigrad se znalo, ali je to bilo tek neko sporednije obeležje grada i opštine. Dvadesetak godina kasnije stvari, moglo bi se tako reći, dolaze na svoje mesto. Arheološki dragulj postaje ono po čemu je ovaj grad poznat u čitavom svetu. Od tog novog brendiranja s puno osnova mnogo se očekuje. Zbog toga i ne čudi što Zaječar na neki način ovih meseci živi u znaku šanse koja se pružila na planu kulturne afirmacije i valorizacije ukupne turističke ponude. U ovom trenutku, valja reći, Romulijana je još uvek šansa, te treba mnogo toga uraditi da bi ova prilika postala opipljiva u životu ovdašnjih ljudi.
Ulaganje na kašičicu
Gotovo stidljivo, Sofija Petrović, rukovodilac arheoloških istraživanja, kaže da bi sa po desetak miliona dinara svake godine za ove radove Romulijana za nekoliko godina izgledala znatno bolje, odnosno došla bi u „stalno“ stanje, na zadovoljstvo posetilaca i struke – kaže ona. Država od 1953. godine, od kada su počela sistematska istraživanja, ulaže u istraživanja, ali nekako na silu, na kašičicu. Pomenuta suma je stvarno nevelika za jednu ozbiljnu državu koja kulturni turizam ubraja u svoje ozbiljne resurse. Nije dovoljno samo otkopati i pronaći, valja pristupiti ozbiljnijoj zaštiti, konzervaciji Romulijane.
– Ukupno gledano, pri kraju jedne veoma uspešne godine za Romulijanu svode se računi i rezultati, ali se i planira šta dalje. Ulazak na Listu je iza nas, treba ostati na njoj. Ovde se s pravom očekuje da se Vlada Srbije seti svoje Uredbe koju je donela pre nekoliko godina kojom je predviđeno da se u organizaciji nekoliko ministarstava i instituta završe poslovi oko arheoloških iskopavanja, konzervacije i valorizacije. Opština Zaječar nije u stanju da sve sama uradi, a država izgleda zaboravlja da sprovede sopstvene odluke. Očekujemo da ih ulazak na Listu prene iz sna kada je reč o Romulijani – kaže ona.
Ono što se zaista željno očekivalo već petnaestak godina – da arheološki lokalitet Felix Romulijana uđe na Listu svetske baštine – ostvarilo se ove, 2007. godine. Nominacija Romulijane razmatrana je na 31. zasedanju Komiteta za svetsku baštinu na Novom Zelandu krajem juna i početkom jula. Odluka Uneska da se Gamzigrad nađe na Listi, u Timočkoj krajini a posebno u Zaječaru primljena je s olakšanjem i neskrivenim oduševljenjem. Ovom odlukom je dobio čitav ovaj kraj. Posebno su toga svesni u Zaječaru, gde se sve što se događa oko Gamzigrada doživljava pomalo i lokalpatriotski, ali i prilično trezveno.
Otud i ne iznenađuje stav Bore Dimitrijevića, direktora Narodnog muzeja u Zaječaru, da je pomenuti događaj samo jedan trenutak u kojem je svet priznao grandioznost i značaj Romulijane i sve napore države i lokalne vlasti i, naravno, pre svega stručnih ljudi iz brojnih arheoloških institucija, prvo SANU pa potom Arheološkog instituta i drugih institucija, na arheološkim iskopavanjima. Ima, međutim, još mnogo toga da se uradi da bi se lokalitet na pravi način prezentovao javnosti.
Inače, istorija otkrivanja Romulijane u prethodna dva veka veoma je zanimljiva. Počelo se od teze da je u pitanju vojno utvrđenje, da bi se došlo do nečeg mnogo značajnijeg, do prave arheološke i kulturne dragocenosti. Još su retki strani posetioci, putopisci u 19. veku i prvi istraživači posle Drugog svetskog rata bili fascinirani onim što se tada videlo. U tom periodu smatralo se da je reč o rimskom utvrđenju, te je otkrivanje tajni trajalo više od pedeset godina. I još uvek nije sve završeno. U svakoj arheološkoj sezoni otkrije se nešto novo. Nisu bile retke godine kada su otkrića bila gotovo senzacionalna, kao kada je pronađena arhivolta s natpisom koja je vratila pravo ime Felix Romulijani, ili kada je 1993. godine otkrivena porfirna glava cara Galerija. Tada je postalo jasno da nije reč o utvrđenju, već o kompleksu koji je podigao imperator Galerije. Strpljiva istraživanja brojnih stručnjaka dovela su nas do mnogih drugih saznanja i otkrića.
O tome smo pred kraj ovogodišnje arheološke sezone razgovarali sa Sofijom Petrović iz Arheološkog instituta Beograd, koja rukovodi arheološkim iskopavanjima, i Majom Živić, kustosom arheološke zbirke Romulijane. Lepo vreme je omogućilo još jednu uspešnu produženu sezonu koja je pre svega obeležena nastavkom uspešne saradnje s nemačkim arheolozima iz čuvenog državnog arheološkog instituta iz Frankfurta koji su uz pomoć savremene i neinvazivne metode geofizičke prospekcije od velike koristi arheolozima na Romulijani. Ova i druga istraživanja potvrdila su da na ovom nalazištu postoje ostaci slojeva šest kultura, odnosno perioda počev od starijeg neolita pa do srednjevekovnog grada iz XI veka. Savremene metode istraživanja omogućavaju brže napredovanje uz zaštitu materijala. Tako je ove godine utvrđeno postojanje velikog objekta izvan zidina Romulijane koji je u stvari bio magacin, spremište za žito, ali on verovatno neće biti otkopavan jer ne postoji realna potreba za tim.
Na ovom stepenu istraženosti arheolozi su konstatovali da je, nasuprot dosadašnjem mišljenju da je Galerije seoskog porekla, nesumnjivo da je oko Romulijane postojalo naselje, reklo bi se varošica, što govori o urbanom karakteru naselja oko lokaliteta. Ove godine istraživan je i objekat koji je izazvao mnogo pažnje stručne javnosti, a reč je o stambenom objektu u kojem su sticajem okolnosti sačuvani brojni predmeti za ličnu upotrebu i novčići koji mnogo govore stručnjacima.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
