Jezičak na izbornoj vagi

Uticaj Saveza vojvođanskih Mađara, koji je upravo smenio svog počasnog predsednika Jožefa Kasu, na političkoj sceni Vojvodine i Srbije, nije zanemarljiv, uprkos činjenici da je reč o jednoj manjinskoj stranci. Tu poziciju obezbedila je svakako brojčanost ove nacionalne manjine, koja je prema poslednjem popisu najbrojnija manjinska zajednica kod nas. Ipak, prostor u ovdašnjoj politici SVM je dobila zahvaljujući svojoj programskoj opredeljenosti, jer je od samog osnivanja to bila prodemokratska snaga, čiji su glasovi neretko bili „jezičak na vagi“ na mnogim izborima nasuprot nacionalnom bloku.

Prva partija koja je okupila Mađare u Vojvodini osnovana je odmah pošto su stvoreni uslovi za politički pluralizam u zemlji. Grupa javnih ličnosti i intelektualaca među vojvođanskim Mađarima već krajem 1989. godine počinje pripreme za političko organizovanje mađarske zajednice, a 31. marta 1990. godine održava se osnivačka skupština na kojoj je proglašena Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara. Za prvog predsednika ove stranke izabran je Andraš Agošton, dok su potpredsednici bili Šandor Hudi i Janoš Vekaš. Ubrzo su po čitavoj Vojvodini osnovani lokalni odbori, a DZVM je za kratko vreme postao respektabilna snaga koja je pridobila simpatije praktično celokupnog mađarskog stanovništva.

– U toj stranci se našao manji broj verziranih političara, regrutovanih u stvari iz dotadašnje SKJ, i veliki broj entuzijasta, a jedan od prvih zadataka bilo je redefinisanje i nalaženje novih odgovora u odnosima većinske i manjinskih zajednica nakon što je prestalo da funkcioniše ideologija „bratstva i jedinstva“, i međunacionalni odnosi postali jedan od ključnih problema. Tada je definisan program zasnovan na personalnoj i teritorijalnoj autonomiji, i to su ciljevi koji su ostali sve do danas zajednički i svim ostalim, kasnije osnovanim strankama – kaže za Danas Laslo Joža, predsednik Mađarskog nacionalnog saveta.

DZVM je na neki način postao masovni pokret – brojao je čak 22.000 registrovanih članova, što je do sada najveće članstvo bilo koje mađarske stranke u Vojvodini. DSVM je učestvovao i na prvim republičkim izborima, kada je neprikosnovenu pobedu odneo SPS, i uspeo da osvoji čak osam poslaničkih mandata. Među prvim poslanicima bili su Andraš Agošton, Jožef Kasa i Pal Šandor, kasniji lideri novih stranaka.

No, iako je DZVM već prepoznat kao respektabilni činilac na političkom planu, njegova unutrašnja organizovanost nije bila na tom nivou, te se ubrzo javljaju prvi sukobi, i to u samom vrhu, a prva posledica je izbacivanje potpredsednika Šandora Hudija iz stranke. On je pridobio dosta pristalica istomišljenika, koji nisu bili zadovoljni načinom vođenja stranke, i u martu 1993. godine oni donose odluku o osnivanju Saveza vojvođanskih Mađara – ali kao nevladine organizacije, koja je imala nameru da kroz „unutrašnje delovanje“ pokrene reforme u stranci, pre svega u cilju demokratizacije.

– Sukoba je bilo samo oko načina i metode rukovođenja, odnosno načina organizovanja stranke, dok ideološki i programski ciljevi DZVM nikada nisu dovođeni u pitanje. Jedna od najvećih bolesti političkog života mađarske zajednice je ova podeljenost koja vuče korene iz tih događaja, i mada je bila nužna, tragovi i posledice osećaju se još i danas, i nikada se toga stranke neće moći osloboditi. Na pojavu raskola birači ne gledaju sa odobravanjem, to izaziva nepoverenje kod njih, i to se obilo o glavu mađarskim političarima u Vojvodini – kaže Joža.

Izbačeni članovi nevladine organizacije SVM odlučuju da ona preraste u političku, 1995. godine, i sa sve većom podrškom izlaze na savezne, lokalne i pokrajinske izbore 1996. godine, gde osvaja čak dve trećine mađarskih glasova, i potpunu prevlast u mađarskoj zajednici. Tada u DZVM dolazi do smene rukovodstva, a predsednik postaje Pal Šandor, dok Andraš Agošton osniva novu stranku – Demokratsku stranku vojvođanskih Mađara. Obe partije su politički aktivne do danas, ali sa manjim uticajem na biračko telo od SVM, i to uglavnom u nekim lokalnim sredinama. Iz novonastale DSVM prošle godine je nastala još jedna partija – Mađarski pokret nade, čiji je predsednik Balint Laslo.

I u SVM-u ima razmimoilaženja, pojavljuju se neke nove stranke, od kojih se neke ubrzo i gase. Jedna grupa nezadovoljnih članova osniva Mađarski hrišćansko-demokratski blok, a kasnije Hrišćansko-demokratski evropski pokret (ove organizacije danas već ne postoje). Sve do danas opstao je i politički je aktivan Građanski savez Mađara, u koji odlaze takođe nezadovoljni članovi, ali se dosta njih za kratko vreme vratilo u SVM. GSM i sad ima značajnu ulogu u pojedinim lokalnim samoupravama, većinom je u koaliciji sa DS. Kratko vreme je postojao i Građanski pokret Mađara u Vojvodini, koji je inicirao Berenc Jožef, jedna potpuno anacionalna politička snaga, ali se on nakon kratkog vremena integrisao u SVM.

Sve do 1998. godine ove stranke samostalno izlaze na izbore, i među njima nema nikakve saradnje, te predstavljaju konkurenciju jedna drugoj, deleći glasove vojvođanskih Mađara. U takvoj situaciji dosta glasova odlazi drugim, nemađarskim strankama. Animoziteti između njihovih lidera bili su toliko snažni da se nije mogao ni započeti razgovor o saradnji. Prvi je to pitanje pokrenuo Ištvan Pastor, predsednik SVM, koji je predsedničko mesto nasledio od Jožefa Kase, nakon njegovog dvanaestogodišnjeg vođenja stranke. Ocenjujući na osnovu prethodnih iskustava da je pitanje jedinstva veoma bitno za izlazak na izbore, i da će se ukoliko se nastavi dotadašnja praksa potpuno izgubiti poverenje glasača, Pastor inicira razgovore i stvaranje koalicije po bilo koju cenu. Tada prvi put sve stranke izlaze na izbore pod jednim imenom – Mađarska koalicija. Ona međutim nije uspela da ponovi uspeh sa početka delovanja DZVM, i osvaja (samo) četiri mandata u Republici, a u samoj Subotici prvi put ne osvaja većinsku poziciju u lokalnom parlamentu. Koalicija međutim ne postoji dugo, odnosno formalno je još uvek ima, ali su velika neslaganja među strankama oko podele mandata, oko Zakona o nacionalnim savetima, upisa u biračke spiskove. Najveći ispit ove koalicije, kako tvrde poznavaoci odnosa unutar mađarskih partija, biće izbori za nove nacionalne savete.

Faktor posle 5. oktobra

– Sve do 2000. godine uloga mađarskih stranaka ni u pokrajini ni u republici u stvari nije bila značajna zbog proste činjenice da je svuda dominirao SPS sa svojim partnerima. U gradovima gde su Mađari činili većinu, međutim, bili su relevantni politički faktor, ili kao deo koalicije, ili kao vladajuća većina. U Subotici su oni bili dominantni, te je grad na neki način postao opoziciono uporište, ali relevantnija snaga SVM postaje nakon 5. oktobra, kao deo širokog opozicionog fronta DOS-a, kada dobija i svoje predstavnike u izvršnoj vlasti u Srbiji, i kada Jožef Kasa postaje potpredsednik vlade. Slično se događa i na pokrajinskom nivou – navodi politički analitičar Tomislav Žigmanov.

Progurali Tadića

– SVM je na izborima često predstavljao procenat koji odlučuje o pobedi ili porazu, i tesnu predsedničku pobedu Borisa Tadića za oko 130 hiljada glasova nad Tomislavom Nikolićem treba vezati upravo za visoku podršku u Vojvodini, gde su manjinski glasovi za demokratskog predstavnika bili gotovo stopostotni, a u kojima su najbrojniji mađarski – kaže Tomislav Žigmanov.