Kroz dugu i burnu geološku prošlost naše zemlje, smenjivale su se različite životne sredine koje su omogućile razvoj velikog broja biljaka i životinja. Danas nalazimo obilje fosilnih ostataka, svojevrsnih nemih svedoka iz tog doba. Pre koliko godina se sve to dešavalo, jedno je od mnogih pitanja koja se postavljaju pred geološku i paleontološku nauku.
– Na prostorima Srbije, pre nego što su ih preplavile vode Panonskog mora, dva ostrva, Dinaridsko i Karpatobalkanidsko, sudarala su se i gurala jedno drugo. Ovi događaji praćeni su vulkanskim erupcijama i zemljotresima, a udubljenja tla su ispunjena jezerskom vodom u ranom miocenu. Najviše tragova ove burne geološke prošlosti se nalazi duž današnje Velike Morave. Kod Knjaževca su jezerski sedimenti prekriveni sa preko 200 metara stena, a kod Despotovca, u usecima duž druma, vide se ostaci dvostruke navlake koja pokriva slojeve uglja. Geodinamički pokreti su praćeni obilnim padavinama koje su ubrzale punjenje novonastalih depresija. Time su stvoreni uslovi za nastanak novog velikog vodenog basena kojeg paleontolozi nazivaju Srpsko jezero – objašnjava Mr Gordana Jovanović, paleontolog iz Prirodnjačkog muzeja.
Koja su to bića nastanjivala vode ovog Jezera? Nađeni su brojni ostaci različitih vrsta puževa, školjaka i školjkastih račića. Pronađene fosilne vrste istočnog dela dosta se razlikuju od onog u zapadnom delu jezera. Različitost faune je nastala kao rezultat uticaja tadašnjih paleogeografskih prilika. U okolini Popovca nađeni su, na primer, ostaci krokodila iz roda Tomistoma. Ovaj rod se iz Afrike proširio u Aziju i Evropu.
Granice Srpskog jezera su još uvek predmet rasprava. Na zapadu se verovatno prostiralo do Mačkatske površi, a njegovi sedimenti leže preko sedimenata dinaridskog sistema jezera, što znači da je Srpsko jezero mlađe od Dinaridskog. Istočna granica je vrlo nejasna, jer se na ovim terenima odigrala veoma intenzivna tektonika koja je takoreći progutala tragove ovog jezera. Ipak, u Zvezdanu kod Zaječara pronađene su veoma retke i drugačije, za nauku nove vrste, koje ukazuju da su u to vreme na tom prostoru nastali novi uslovi za život.
– Ovo jezero je u velikoj meri bilo razuđeno sa brojnim većim ili manjim ostrvima i poluostrvima na kojima su živele kopnene životinje među kojima su najpoznatiji predstavnici surlaša. Danas nalazimo njihove zube i kljove razbacane i sačuvane u sedimentima Srpskog jezera. Na geološkoj nauci je da utvrdi kolika je bila površina kopnenih terena, i koje su bile moguće veze između kopnenih površina po kojima su se kretali surlaši zaobilazeći jezero, ili su njihovi ostaci rekama donošeni sa okolnog kopna i odlagani u Srpsko jezero – kaže Gordana Jovanović.
Ime Srpsko jezero, dato je tokom realizacije projekta Neogen Pratetisa, kojim su obuhvaćena istraživanja Jugoistočne Evrope, prema njegovom rasprostranjenju – uglavnom u našoj zemlji.
Fosili i na Rtnju
Fosili su nađeni širom Srbije, počev od okoline Beograda, Ražnja, Mutnice kod Paraćina, Zvezdana kod Zaječara, Tavnika kod Kraljeva, Marićevića jaruga kod Aranđelovca, Medoševca kod Niša, Vrmdže na obrocima Rtnja kod Sokobanje, zatim okoline Peći na Kosovu i kod Skoplja.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
