Kako izgleda državna matura u Sloveniji, Hrvatskoj, Poljskoj i Češkoj?

U nekim zemljama rezultati mature vrednuju se pri upisu na visokoškolske ustanove, dok ima i primera da fakulteti organizuju dodatne prijemne ispite za izbor budućih brucoša.

Po svoj prilici ovo drugo rešenje može se očekivati i u Srbiji, koja prvi put državnu maturu treba da sprovede na kraju školske 2023/24. godine, a polagaće je generacija koja je sada drugi razred u četvorogodišnjim srednjim školama.

U dosadašnjim razgovorima o državnoj maturi često su pominjana iskustva Hrvatske i Slovenije na koje se delom oslanja i naš koncept maturskih ispita, između ostalog i zbog sličnosti obrazovnih sistema.

U okviru Projekta državne mature urađena je publikacija Uvodni materijal za obuke na visokoškolskim ustanovama, u kojoj je predstavljeno kako izgledaju maturski ispiti u Sloveniji, Poljskoj, Hrvatskoj i Češkoj i na koji način se oni vrednuju prilikom upisa na visokoškolske ustanove.

SLOVENIJA

Državna matura se u Sloveniji organizuje od 1995. godine i za njenu  organizaciju i sprovođenje je odgovoran Državni ispitni centar (RIC).

Državna matura u Sloveniji podrazumeva dva odvojena skupa ispita koje kandidati polažu pod jednakim uslovima i kriterijumima i u isto vreme: kandidati koji su pohađali gimnazijske programe polažu opštu maturu, a oni koji su završili strukovne programe – stručnu maturu.

Opšta matura se sastoji od ispita iz pet predmeta koje kandidat polaže u okviru obaveznog i izbornog dela.

Obavezni deo se sastoji iz tri predmeta: slovenački jezik i književnost (odnosno maternji jezik i književnost), matematika i strani jezik, a postoje dva nivoa na kojima mogu da se polažu ovi ispiti – osnovni nivo i napredni.

Izborni deo opšte državne mature se sastoji iz polaganja dodatna dva predmeta koje kandidat bira u skladu sa programom koji je završio i/ili svojim željama, odnosno u zavisnosti od toga koji studijski program želi da upiše.

Izbor se vrši sa liste od 36 ponuđenih predmeta, s tim što je pravilo da to ne mogu da budu predmeti koje je već polagao u obaveznom delu mature.

Učenik može da polaže još jedan, takozvani šesti predmet (to jest tri izborna predmeta umesto dva), ali mu se kod upisa na visokoškolske ustanove boduje pet predmeta – tri obavezna i dva bolje ocenjena u izbornom delu.

Stručna matura se sastoji od ispita iz četiri predmeta koje kandidat polaže u okviru obaveznog i izbornog dela mature.

U okviru obaveznog dela se polažu slovenački jezik i književnost (odnosno maternji jezik i književnost) i stručno-teorijski predmet. I ovde postoje dva nivoa na kojima mogu da se polažu ispiti.

U izbornom delu stručne mature polažu se dva dodatna predmeta: matematika ili strani jezik i projektni zadatak i proizvod.

Kandidat može da polaže još jedan (peti) predmet, koji je jedan od predmeta opšte mature, ukoliko želi da se upiše na neki od univerzitetskih studijskih programa.

Polaganje ispita u okviru državne mature se organizuje u dva redovna roka u slučaju opšte mature i tri redovna roka u slučaju stručne mature.

Ispite pod jednakim uslovima i kriterijumima polažu u isto vreme učenici koji su pohađali gimnazijske programe i učenici strukovnih programa.

Obe vrste državne mature podrazumevaju da učenici polaganjem maturskih ispita završavaju srednje obrazovanje u trajanju od četiri godine, a osim sertifikacije, rezultati sa mature se koriste za upis u visoko obrazovanje.

Polaganje ispita se sprovodi u školama. Državni ispitni centar (RIC) distribuira sve ispitne materijale školama i nakon ispita svi materijali se vraćaju u RIC.

Eksterno mereno postignuće na opštoj maturi (kroz testove) iznosi 80 odsto, a 20 odsto je interno („školsko” – usmeni ispit, terenske/laboratorijske vežbe i drugo).

I u stručnoj maturi postoji eksterno i interno vrednovanje postignuća, ali u razmeri 60:40 ili 70:30.

Od samog početka centralizovanog sistema mature u Sloveniji visokoškolske ustanove ne održavaju prijemne ispite.

Učenici se prijavljuju putem liste želja, a nakon objavljivanja rezultata državne mature, svaka visokoškolska ustanova sastavlja preliminarnu rang-listu kandidata.

Neke fakultete mogu da upišu samo oni koji su položili opštu maturu, dok većinu studijskih programa mogu da upišu kandidati koji su položili ili opštu ili stručnu maturu, ali pod različitim uslovima.

U Sloveniji umetnička matura ne postoji, tako da učenici umetničkih srednjih škola, koje su u stvari umetničke gimnazije, završavaju srednje obrazovanje polaganjem opšte mature.

Međutim, na umetničkim i još nekim fakultetima se traži i dodatna provera specifičnih znanja, veština, sposobnosti i talenata koja donosi najviše bodova (40, 75, 80 ili 90 odsto, u zavisnosti od studijskog programa).

POLJSKA

Državna matura se u Poljskoj organizuje od 2005. godine.

Za organizaciju ispita odgovorna je Centralna ispitna komisija, a za sprovođenje regionalne ispitne komisije u okviru osam regionalnih centara.

Državna matura se sastoji iz obaveznih i izbornih predmeta.

Obavezni predmeti su: poljski jezik i književnost, strani jezik, jezik nacionalne manjine (za učenike koji su nastavu pohađali na nekom od jezika nacionalnih manjina) i matematika.

Ispiti iz jezika ima pismeni i usmeni deo, dok se matematika polaže samo pismeno.

Za ispite iz obaveznog dela državne mature postoje dva nivoa: osnovni i prošireni/napredni.

Prag znanja za polaganje predstavlja 30 odsto osvojenih poena na testu.

U izbornom delu državne mature polažu se izborni predmeti po izboru učenika, pri čemu se mora polagati najmanje jedan, a najviše šest.

Kao izborni deo državne mature učenicima se nude sledeći predmeti na proširenom nivou: poljski jezik i književnost, strani jezici (engleski, francuski, španski, nemački, ruski, italijanski), jezik nacionalne manjine (beloruski, ukrajinski, nemački ili litvanski), matematika, biologija, hemija, filozofija, fizika, geografija, istorija, istorija muzike, istorija umetnosti, informatika, latinski i klasična civilizacija, jezik etničke manjine (lemkovski), jezik regionalne manjine (kašupski), građansko vaspitanje.

Uslov za završetak srednjeg obrazovanja predstavljaju položeni ispiti iz obaveznog dela, od kojih jedan mora biti na proširenom nivou.

Počev od 2023. godine planira se i uvođenje praga znanja od 30 odsto za izborne predmete.

Maturski ispiti se polažu u školama.

Sve visokoškolske ustanove u Poljskoj vrednuju rezultate državne mature prilikom upisa studenata.

Svaki fakultet definiše odgovarajući „algoritam“, odnosno listu predmeta i bodova za upis.

Najčešće se vrednuju dva do tri predmeta na proširenom nivou.

Visokoškolske ustanove mogu da organizuju dodatne prijemne ispite za znanja i veštine koje nisu obuhvaćene osnovnim kurikulumom, odnosno koje se ne testiraju u okviru mature.

HRVATSKA

Državna matura u Hrvatskoj postoji od 2010. godine, a za njenu organizaciju i sprovođenje je odgovoran Nacionalni centar za vanjsko vrednovanje obrazovanja (NCVVO).

I u ovoj zemlji matura ima obavezni i izborni deo.

U okviru obaveznog se polažu hrvatski jezik, matematika i strani jezik, a za sve ove predmete postoje dva nivoa – viši (A) i osnovni nivo (B).

U sklopu izbornog dela mature učenici biraju predmete, pri čemu broj nije ograničen, a u jednom ispitnom roku se mogu polagati ispiti iz najviše šest izbornih predmeta.

Kao izborni deo državne mature učenicima se nude: engleski, francuski, nemački, španski, italijanski, klasični jezici (grčki i latinski), biologija, etika, filozofija, fizika, geografija, muzička umetnost, informatika, hemija, likovna umetnost, logika, politika i privreda, istorija, psihologija, sociologija i veronauka.

Polaganje ispita u okviru državne mature organizuju se u tri redovna roka.

Ispite pod jednakim uslovima i kriterijumima polažu u isto vreme učenici koji su pohađali gimnazijske programe (za koje je polaganje državne mature uslov za završetak srednjeg obrazovanja) i učenici strukovnih i umetničkih programa (u trajanju od četiri godine) koji žele da nastave obrazovanje na
visokoškolskom nivou.

Polaganje ispita se sprovodi u školama, a pregledanje i ocenjivanje zadataka se sprovodi centralizovano.

Sve visokoškolske ustanove u Hrvatskoj uvažavaju državnu maturu, ali su uslovi za upis, odnosno način na koji se rezultati postignuti na maturi vrednuju različiti.

Učenici se na željene visokoškolske ustanove prijavljuju putem liste želja, a nakon objavljivanja rezultata državne mature, svaka visokoškolska ustanova sastavlja preliminarnu rang listu kandidata.

Ukupan broj bodova za formiranje rang liste prijavljenih kandidata definiše se na osnovu sledećih elemenata: ocene iz srednje škole (prosek svih ocena ili prosek ocena iz određenih predmeta od značaja za izabrani studijski program); rezultata postignutih na obaveznom delu državne mature (osnovni ili viši nivo); rezultata postignutih na izbornom delu državne mature (jedan ili više izbornih predmeta od značaja za izabrani studijski program); rezultata dodatne provere specifičnih znanja, veština i sposobnosti; rezultata takmičenja.

Raspon u okviru kojeg se vrednuju različiti elementi državne mature/dodatne provere i uspeh iz srednje škole je različit za različite studijske programe

Naime, dok neke visokoškolske ustanove traže položeni obavezni deo državne mature na osnovnom (B) nivou (uglavnom su to hrvatski jezik, matematika i strani jezik) neke visokoškolske ustanove traže, pored obaveznog dela državne mature, i neki predmet iz izbornog dela, a neke uz to imaju i dodatnu proveru specifičnih znanja, veština i sposobnosti.

Kao dodatne provere specifičnih znanja, veština i sposobnosti navode se testovi intelektualnih sposobnosti, testovi razumevanja i logičkog zaključivanja, provera veštine govora, veštine crtanja, pevanja, sviranja na određenom instrumentu za različite studijske programe iz polja umetnosti, kao i provere znanja delova gradiva iz biologije, fizike i hemije od značaja za studije medicine, testiranje predispozicija za uspešnije razvijanje učiteljskih kompetencija, odnosno procena informisanosti, sklonosti i motivacije za studije.

Različiti studijski programi na istoj visokoškolskoj ustanovi mogu imati različite uslove za upis novih studenata.

ČEŠKA

Državna matura se u Češkoj prema aktuelnom modelu organizuje od 2011. godine.

Za organizaciju i sprovođenje ispita odgovoran je nacionalni Centar za procenjivanje ishoda učenja (CERMAT) osnovan od strane Ministarstva prosvete, omladine i sporta.

Državna matura u Češkoj predstavlja završni ispit koji je obavezan i jedinstven deo srednjeg obrazovanja, s obzirom da maturu polažu svi učenici, bez obzira na to koji je tip srednje škole u pitanju.

Maturski ispit se sastoji iz zajedničkog dela (državna matura) i stručnog dela koji se organizuje na nivou škole, pri čemu su oba dela obavezna.

Zajednički deo maturskog ispita obuhvata sledeće predmete: češki jezik i književnost, matematika i strani jezik.

Polaganje ispita češkog jezika i književnost je obavezno, a kandidati biraju da li će, kao drugi ispit, polagati matematiku ili strani jezik, ili oba.

Ispiti iz češkog i iz stranog jezika se sastoje od tri dela: test znanja, pismeni i usmeni deo.

Test i pismeni ispit se ocenjuju centralizovano, dok se usmeni deo ispita polaže u školi zajedno sa stručnim/profilnim, odnosno „školskim“ delom mature. Ispit iz matematike se polaže u vidu testova.

Stručni („školski“) deo ispita obuhvata dva ili tri obavezna predmeta koji su određeni za svaki obrazovni profil.

Učenik može da polaže i dva izborna profila.

Formu, sadržaj i organizaciju stručnog dela maturskog ispita određuje uprava škole.

Ispiti se polažu u formi pismenog ispita, praktičnog ispita, usmenog ispita i uključuju odbranu diplomskog rada.

Polaganje zajedničkog dela ispita u okviru državne mature organizuju se centralizovano, u istom terminu i pod jednakim uslovima u svim srednjim školama.

Iako je u okviru nacionalnog Zakona o obrazovanju predviđena mogućnost da se rezultati državne mature vrednuju prilikom upisa na visokoškolske ustanove, ne postoji obaveza fakulteta da se državna matura prizna kao zamena za prijemni.

Preduslov za upis na sve fakultete je završeno četvorogodišnje obrazovanje i položena matura, a visokoškolske ustanove definišu uslove koji se odnose na dodatnu proveru znanja i veština, kao i vrednovanje rezultata školskog uspeha.

Okvirno, trećina fakulteta sprovodi sopstvene prijemne ispite iz predmeta od značaja za oblast studija, trećina se oslanja na rezultate takozvanih nacionalnih komparativnih ispita (NCE), a trećina prima studente bez prijemnog ispita, na osnovu vrednovanja uspeha tokom srednjeg obrazovanja.

Nacionalni uporedni ispiti (NCE) su sertifikovani ispiti koje nudi Scio, privatna obrazovna služba za testiranje, koji se koriste kao kriterijum za upis na mnogim češkim i slovačkim univerzitetima i fakultetima.

Ovi testovi se sprovode šest puta godišnje, na 30 lokacija u Češkoj i osam lokacija u Slovačkoj. Cena po testu je 35 EUR. Više od 70 fakulteta (univerzitetskih odeljenja) i koledža je koristilo NCE. Među njima su pravni, arhitektonski, ekonomski, društveni i inženjerski fakulteti.

Svake godine NCE polaže više od 20.000 kandidata za upis na univerzitet, od kojih većina radi test opštih akademskih preduslova (GAP).

Ovaj test je sličan modelu GRE (engl. Graduate Record Examinations), koji se u Sjedinjenim Američkim Državama koristi u tercijarnom obrazovanju od 1966. godine, i koji testira opšte veštine i sklonosti potrebne za uspešan završetak univerzitetskih studija.