Kako izgleda novo Porfirijevo disciplinovanje vladika

Ta odluka doneta je zajedno sa pravilima ponašanja i kretanja arhijereja, sveštenstva i monaštva od kojih je većina formalno i do sada postojala, a koje je Sinod „potvrdio“ na sednici 1. februara. Pismo upućeno srpskim vladikama, u koje je Danas imao uvid, u ime predsedavajućeg Sinoda patrijarha srpskog Porfirija (Perića) potpisao je član „crkvene vlade“ episkop sremski Vasilije (Vadić).

Slučajno ili ne, odluka Sinoda kojom se episkopima SPC uskraćuje pravo na javno političko mišljenje i govor, doneta je posle medijske najave da beogradski Nedeljnik u broju od 3. februara ekskluzivno objavljuje esej episkopa nemačko-diseldorfskog Grigorija (Durića), u kome on, između ostalog, podržava kandidaturu profesora i bivšeg ambasadora Vladete Jankovića kao nosioca liste za Beograd opozicione Koalicije „Ujedinjena Srbija“.

Dan pre teksta vladike Grigorija, episkopi SPC, čije su eparhije u Crnoj Gori javno su se založili za poštovanje izborne volje građana i protiv formiranja manjinske vlade.

Da li su svi oni prekršili nova sinodska pravila i kakve im sankcije prete iz Patrijaršije u Beogradu? Šta će tek biti sa episkopom bihaćko-petrovačkim Sergijem (Karanovićem), šire poznatim po ranijim izjavama da je „Vučić Bog“, koji je desetak dana posle sinodske zabrane javno kritikovao opozicione lidere u Srbiji? Odgovore na ova i druga pitanja naš list juče nije dobio ni od Informativne službe ni od portparola SPC episkopa bačkog Irineja (Bulovića).

Danas je zanimalo da li sinodska odluka kojom se ukraćuje pravo arhijerejima SPC da javno iznose političke stavove ima bilo kakve veze sa raspisivanjem opštih izbora u Srbiji, pod kojim datumom je zvanično upućena arhijerejima i šta će biti sa vladikama koje je ne budu poštovale.

Na glavnu crkvenu adresu za saradnju sa novinarima Danas je uputio i pitanje da li zabrana javnog iznošenja političkog mišljenja ima veze vladikom Grigorijem, jer je on jedan od retkih, čak možda i jedini arhijerej koji se pored patrijarha Porfirija i vladike bačkog Irineja pojavljuje u medijima, a pri tome ima kritičan odnos prema aktuelnoj vlasti u Srbiji.

Naš list je zanimalo i da li će se pojavljivanje patrijarha, „sinodalaca“ i drugih episkopa sa državnim zvaničnicima Srbije u različitim prigodama do održavanja opštih izbora 3. aprila, a i posle njih, smatrati mešanjem u politiku i kršenjem odluke Sinoda?

U Crkvi, koja je imala važnu ulogu u srpskim bunama i ustancima pod turskom vlašću, od obnove Srpske patrijaršije u današnjoj jurisdikciji pre 1920. postoje različita iskustva kad je reč o političkim istupima episkopa. U vreme konkordatske krize između dva svetska rata na udaru se našao tadašnji vladika žički Nikolaj (Velimirović), koji je zbog javnih „tvrdih“ stavova kontra Kraljevske vlade i crkvene politike ostao u Saboru samo zahvaljujući tadašnjem patrijarhu Gavrilu (Dožiću). Obojica su zajedno tokom Drugog svetskog rata završila u nemačkom koncentracionom logoru Dahau, a vladiku Nikolaja SPC je 2003. kanonizovala.

Zagovornici nove političke korektnosti u vrhu SPC previđaju da od povratka u javni život u postkomunističkom periodu, pre više od tri decenije, Crkva nije ćutala i da su njeni arhijereji, doduše na različitim stranama, bili umešani u mnoge važne događaje. Duhovni otac sadašnjeg patrijarha, vladika bački Irinej bio je blizak sa svim vlastima u Srbiji od devedesetih godina 20. veka naovamo, uključujući i aktuelnu naprednjačku. On doduše nikada nije voleo javno eksponiranje, uglavom deluje iz senke.

Mnogi pamte kako je u vreme rata u BiH vladika bački sa sednice Sinoda odveo patrijarha Pavla u Dobanovce da stavi potpis na dokument kojim je tadašnji predsednik Srbije Slobodan Milošević dobio ovlašćenje da pregovara u ime bosanskih Srba, a da „sinodalci“ nisu ni znali gde je odveo patrijarha. Zbog ove, ali i drugih njegovih zakulisnih radnji sazivani su vanredni Sabori. Bez obzira što je sam tvrdio da je vladika Irinej „njegov glavni stub“ u SPC, pokojni Milošević više nikada nije ušao u Patrijaršiju posle susreta sa trojicom justinovaca, čija imena počinju sa „A“ – mitropolitom Amfilohijem, vladikama Artemijem i Atanasijem. Oni su bili glavni i najglasniji crkveni kritičari njegovog režima.

Iako je bio jedan od učesnika stvaranja DOS-a, vladika Artemije je isti odnos zbog KiM zadržao i prema DS vlasti, što ga je, uz druge međusobice unutar episkopata 2010. koštalo eparhije, raščinjenja i isključenja iz Crkve. „Egzil“ ga nije sprečio da o naprednjačkoj vlasti misli i govori ono što su do poslednjeg trenutka javno činili i pokojni mitropolit Amfilohije i vladika Atanasije.

Na početku višestranačja u Srbiji pre gotovo tri decenije episkopima, sveštenstvu i monaštvu SPC zabranjeno je osnivanje i aktivno članstvo u političkim stankama, mada je i tu bilo izuzetaka kao što je slučaj Srpske svetosavske stranke, čiji presednik je bio beogradski sveštenik Žarko Gavrilović. Kritičari Miloševićevog režima trpeli su pritiske vlasti.

Za vladiku Atanasija, na kog se SPS žalio direktno patrijarhu Pavlu, pričalo se čak da je na „crnoj listi“ Miloševićevog režima. Unutar Sabora bilo je rasprava da su javne kritike koje vladike upućuju vlastima i podrška tadašnjoj opoziciji mešanje u politiku i raznih prozivki, a u crkvenoj praksi zabeležen je i slučaj vladike Filareta koji je zbog podrške Miloševiću na predsedničkim izborima 2000. morao javno da se pokaje i izvini braći arhijerejima.

Iako nove sinodske predizborne mere otvaraju pitanje ugrožavanja elementarnih ljudska prava srpskih vladika na mišljenje i govor, u SPC nezvanično ukazuju da ova problematika ne može da se posmatra samo iz svetovnog aspekta jer su poslušanje i poslušnost zajedno sa sabornošću osnovni temelj crkvenog ustrojstva.

Ono što zabrinjava je činjenica da se pod novim patrijarhom već strogo primenjuje pravilo da niko od sveštenstva i monaštva ne može da govori za javnost bez dozvole nadležnog arhijereja, a sad se i njima ograničava i oduzima to pravo.

U crkvenim krugovima spekuliše se da je još problematičnija odluka o ograničavaju slobode kretanja arhijereja, koji sada praktično ne bi mogli da mrdnu bez patrijajrhovog znanja i dozvole. U Ustavu SPC pominje se samo da je poglavar zadužen za odsustvo vladika, bez zalaženja u detalje koji sada pominje Sinod. Sve skupa, mnoge u SPC zabrinjavaju ovakvi pokušaji centralizacije crkvene vlasti, makar to bilo i pred političke izbore. Strahovanja su utoliko veća što pojedini, na Zapadu školovani srpski teolozi, aktivni na društvenim mrežama, a bliski vladiki bačkom Irineju, sve otvorenije zagovaraju centralizovanu crkvenu upravu čvrste ruke bez tolerancije za različita mišljenja, koja nema utemeljenja u kanonskom poretku i sabornoj prirodi pravoslavne Crkve.

Prva i druga postava

Portparol SPC vladika Irinej je inače i, kako se navodi na sajtu SPC, potpredsednik Sinoda i član zamenik aktuelne „crkvene vlade“. U njenoj prvoj postavi do majskog Sabora su: predsednik i jedini stalni član – patrijarh srpski Porfirije (Perić), mitrpolit dabrobosanski Hrizostom (Jević) i episkopi: sremski Vasilije i kruševački David (Perović). Drugi član zamenik je vladika šumadijski Jovan (Mladenović).

Sloboda kretanja

Kad je reč o slobodi kretanja u SPC, pozivajući se na crkveni Ustav i sinodske odluke iz decembra 2012, donete pod pokojnim patrijarhom Irinejem, Sinod sad propisuje da srpske vladike ne mogu da napuste svoje eparhije bez patrijarhovog odobrenja, kome treba zvanično da dostave razloge i trajanje svog odsustva, kao i da za taj period imenuju „zamenu“. Na patrijarhu je da o tome obavesti Sinod koji od arhijereja traži i „uzdržavanje od mešanja u poslove drugih eparhija“, kao da u tom pogledu kanonski poredak poštuju i sveštenstvo i monaštvo.