Kako je beogradska slavska litija posle 159 godina promenila trasu?

Iako do sada crkveno gotovo nevidljiv u prestonici, novi patrijarh uveo je odmah nova slavska pravila.

Prvi put, ne računajući nemačku okupaciju i komunističko vreme, Spasovdanska litija nije prošla putem koji je 1862. odredio tadašnji crkveni poglavar Kneževine Srbije mitropolit beogradsko-karlovački Mihailo (Jovanović), a pokojni patrijarh Pavle 1992. obnovio kao slavsku tradiciju.

Beograd je pre dva dana dobio novu trasu od Vaznesenjske crkve do Svetosavskog hrama na Vračaru, pozivanjem na doba turskog sultana Sulejmana Veličanstvenog.

Litija koja je do sada bila prirodni molitveni nastavak praznične liturgije, pretvorila se u odloženu večernju šetnju sa crkvenom ikonografijom i revijalnom muzikom, za čiji je raznovrsni repertoar bio zadužen orkestar policije.

Iza njega su nošene ikone i mošti svetitelja.

Na čelu litije, ispred muzičara, našli su se igumani manastira Hilandara i Studenice, dok je patrijarh Porfirije pod zaštitom baldahinskog „Neba“ iz vizantijske tradicije, koje su nosili pripadnici Žandarmerije, zaostao daleko od prvog reda u kome su do sada svi njegovi prethodnici na tronu Svetog Save predvodili spasovdansku litiju u Beogradu.

Ona se završila molebanom u Hramu i patrijarhovom maratonskom besedom pred noćnu junsku kišu.

– Mi smo se večeras sabrali u Spasovdanskoj litiji, krsnom hodu kroz ulice prvoprestolnog našeg grada Beograda. Sabrali smo se pod kupolom ovog predivnog hrama posvećenog svetitelju Savi. Time smo pokazali da znamo ko smo, odakle smo, ali i da znamo kuda idemo. Da znamo svoje ime i prezime, roditelje, pretke i svetinje – poručio je patrijarh Porfirije.

Preksinoćna beogradska litija jeste bila masovna, ali definitivno nije bila „najveća u istoriji srpskog naroda i njegove prestonice“, kako se tvrdi u izveštaju na zvaničnom sajtu SPC.

U njoj je bilo više hiljada građana, uključujući i sveštenike Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke, pripadnike vojske, policije, različitih gradskih službi, medicinske radnike, članove kulturno-umetničkih društava, svih crkvenih horova, dece u narodnim nošnjama…

Uoči i tokom Spasovdana postojeću slavsku litijsku tradiciju stariju od jednog i po veka niko u SPC nije pominjao.

U saopštenjima na sajtu SPC najavljivano je da će“posle 500 godina započeti nova svečana litija, u kojoj će Beograđani sa radosnim pesmama i molitvama na usnama, nositi iste one mošti Svete Petke koje su njihovi preci u septembru 1521. poneli kad je sultan Sulejman Veličanstveni naredio da se ratnici i porobljeni narod iz Beograda odvedu u Carigrad pod stražom“.

Teško je reći koliko je ovaj srednjovekovni osmanski vladar, u Srbiji danas veoma popularan zbog turskih TV serija, odgovoran za novu trasu beogradske slavske litije.

U crkvenim izvorima odgovornost se nezvanično stavlja na teret dvojici medijskih eksperata iz Novog Sada koji su pojačali patrijaršijsku informativnu logistiku novog patrijarha, zbog čega je kako se priča i organizacija bila prilično „bačka“.

U Informativnoj službi SPC juče niko nije odgovarao na telefonske pozive, a mnogi od izveštača saznali su za specijalne akreditacije dan posle litije.

Na stranu kanonske primedbe koje su se već čule zbog večernje litije, tvrđi crkveni krugovi ovogodišnju gradsku slavu Beograda dovode i u kontekst odnosa prema predanju.

Postoji i strahovanje da bi ovakva serbez litijska večernja šetnja mogla da budu repriza Miloševićevog vremena – amortizacije i prikrivanja onog što se priprema na KiM.

Takva razmišljanja verovatno neće uticati na napore pojedinih medijskih krugova da novi patrijarh zbog javnih stavova, prigodnih poruka sportistima, muzičarima, političarima.., uz citiranje DŽonija Štulića, dobije status „pop ikone“. To jesu „novi tokovi“ u SPC, ne samo litijski, iako bi novi patrijarh, kako se čini, radije uskočio u „ulogu“ drugog patrijarha Pavla.

Da ne bi bilo zabune, popularni „deda Paja“ jeste išao pešice, ali svoje goste za prazničnom trpezom nije izlagao kamerama, niti je izveštavao javnost o svojim milosrdnim delima. Hodao je putevima svojih prethodnika, trudeći se da zaista služi Bogu, a ne vremenu.

Vladike, nadbiskup, Vesić

Zajedno sa patrijarhom Porfirijem u litiji i na molebanu u Hramu bilo je više aktivnih i novoizabranih, a nerukopoloženih episkopa i jedan penzionisani srpski vladika. Domaćin slave bio je gradonačelnik Beograda Zoran Radojčić. Među zvanicama bio je i nadbiskup beogradski Stanislav Hočevar, a nije izostao ni gradonačelnikov zamenik Goran Vesić.

Osveštavanje atmosfere

Spasovdan je jedan od deset velikih hrišćanskih praznika posvećenih Isusu Hristu, a kao gradska slava Beograda prvi put proslavljen je 1403. kad je despot Stefan Lazarević u njemu proglasio svoju prestonicu. Tradicija litija kod Srba još je starija, pominje se od 1318. u Tipiku arhiepiskopa srpskog Nikodima. Beogradsku formu slavskog obreda, koja se poštovala do ovog Spasovdana, uobličio je pre 159 godina mitropolit beogradski Mihailo Jovanović, na čiji je predlog upućen knezu Mihailu Obrenoviću, 1863. sagrađena Vaznesenjska crkva. NJegova ideja bila je da se centralnim ulicama između Vaznesenjske crkve i Beogradske tvrđave u okviru „kruga dvojke“ Spasovdanskom litijom „pronese radosna vest o Vaznesenju Gospodnjem, uz pevanje duhovnih pesama, uznošenje molitava i osveštavanje čitave atmosfere“.