Nišavski kej, foto sajt Turisticke organizacije NišNiš? Kakav je to grad sa tri slova? Na ovakva gunđanja dežurnih kritičara večiti optimisti odgovaraju kontrapitanjem: A kakvi su to Rim, Beč, Bon? A Hag?
Kakogod, gradonačelnik Leskovca, unikatni Goran Cvetanović, morao je pre par godina da se javno izvini što je Niš opisao kao “grad sa tri slova, na ulaz zatvor, na izlaz ludnica“.
I treba.
Uprkos lokapatriotskim nadgornjavanjima, koja su između ova dva grada već nešto kao tradicija, morao je živopisni Cvetanović da se priseti da Niš nije uvek imao zatvor ili “ludnicu”, a nije imao ni samo tri slova.
I da je njegova istorija veoma duga, jer je jedan od najstarijih gradova na Balkanu.
(“Prema kojem je Beograd samo tinejdžer”, vole da kažu niške lokalpatriote, uvek spremne i na rivalitet prema glavnom gradu).
Na osnovu arheoloških iskopavanja, naime, moglo bi se zaljučiti da je teritorija na kojoj se danas nalazi Niš bila naseljena ljudskim zajednicama još od perioda srednjeg paleolita (100.000- 30.000 godine pre nove ere).
U niškom Narodnom muzeju mogu se videti sekire, čekići, testere i drugi predmeti iz perioda od 4000 godina pre nove ere.
Naselje na teritoriji na kojoj se nalazi današnji Niš oformili su Kelti, u trećem veku pre nove ere.
Keltski prastanovnici dali su mu i prvo ime.
Nazvali su ga Navissos, po reci Nišavi, koju su keltski prastanovnici zvali Naisa, „Vilina reka“, inspirisani paganskim verovanjem da se na njoj pojavljuju rečne vile.
(Čarobne rečne vile postoje i danas, kao statuete “Naisa”, koje se svake godine dodeljuju najboljem glumcu na Filmskim susretima).
Svaka dalja pridošlica ili osvajač za Niš je imao svoju verziju imena, ali sva su bila prilično slična: grčki Naisos, rimski Naissus, vizantijski Νysos, turski Niş, nemački Nissa. I slovenski- Niš.
Upravo lingvističkim tumačenjima, Nišu se povremeno pripisuje magični epitet “grad vila”, a rečne nimfe su postale neka vrsta njegovog simbola.
Povremeno se čak može pročitati da bi ovaj grad mogao biti i mitsko mesto Nisa, naseljeno nimfama Nisijadama, koje su bile dadilje grčkog boga Dionisa.
Izvesno je da se kroz svoju dugu istoriju Niš nalazio u sastavu mnogih carstava i država, igrajući ulogu administrativnog, vojnog i trgovinskog centra i značajne saobraćajne veze na rimskom putu.
Bio je “rodno mesto” cara Konstantina Velikog, rodonačelnika hrišćanstva kao zvanične religije, kao i careva Konstancija II i Justina I.
Pošto je, kako Nišlije vole da kažu, kapija Istoka i Zapada, bio je primamljiv za mnoge osvajače.
Nalazio se, tako, pod vlašću Dardanaca, Tračana, Ilira, Kelta, Grka, Rimljana, Huna, Avara, te Bugara, Srba, Vizantinaca i Osmanlija.
Godine 1878. ponovo je ušao u sastav Srbije.
Dosta puta je rušen i skrnavljen, pa iz tog pepela opet nicao.
Umeo je da bude siromašan, zgažen i ponižen, ali i da podigne glavu i zablista, o čemu na trenutke govori i novija istorija.
I kako bi to Nišlije rekle: Pa, malo li je za grad od tri slova?
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
