Foto: M.Pudar/DanasU starom kraju „Lale“, u novom „dođoši“, seobe koje su formirale današnjeg Vojvođanina bile su trnovite, a obećana nova zemlja za srpske doseljenike iz dinarskih predela, Krajine, Like, Korduna i Banije s početka 20. veka mnogima je bila, zapravo, razočarenje.
Migracioni procesi na teritoriji Vojvodine traju kroz vekove, objašnjava istoričar Milan Micić, vrsni poznavalac procesa agrarne reforme i kolonizacije u periodu između dva svetska rata, koji dodaje da su za sadašnji status posebno značajne migracije od 18. veka, kada je Vojvodina oslobođena od turske vlasti.
U tim kolonizacionim naporima i Habzburške monarhije, a kasnije Austrougarske i veleposednika, a potom i dve jugoslovenske države formiran je ovaj mozaik naroda, jezika, vera i kultura koji postoji u Vojvodini, smatra istoričar Micić koji je doktorirao na temi kolonizacije Banata između dva Svetska rata.
On se bavi i proučavnjem istorije Srpskih dobrovaljaca u Prvom svetskom ratu, koji su bili osnovna kolonizaciona masa, a bavi se i kolonizacijom posle 1945. godine.
„Da bi se razumela današnja Vojvodina, ključ za razumevanje je naše znanje o istorijskim migracijama koje su formirale to bogastvo različitosti na ovim prostorima“, navodi istoričar i podseća da su se u 20. veku desile dve jugoslovenske kolonizacije, koje su različite po mnogim elementima.
Između dva svetska rata, kolonizaciju na prostorima severnih krajeva države, a to su prostori Bačke, Srema i Banata, vrši Kraljevina Jugoslavija i to je dinarsko-ravničarska kolonizacija.
„Osnovna masa doseljenika su srpski razni dobrovoljci iz Prvog svetskog rata, iz dinarskih krajeva i prenaseljenih prostora, sa previše gladi. Tu, takođe, imamo srpske optante iz Mađarske, koji biraju Kraljevinu SHS i imamo unutrašnju kolonizaciju bezemljaša, što posebno važi za Banat, i tako se formira veći deo dva naselja kod Zrenjanuina, Stajićeva i Aleksandrova, od upravo te strukture stanovništva“, objašnjava Milan Micić.
Kaže da je tim ljudima obećana zemlja na Solunskom frontu, reč je o pet hektara. Istovremeno, kreće nametnuta agrarna reforma u kojoj se veleposednicima privremeno oduzima zemlja, ali ne samo privatnim licima, već i opštinama i gradovima. Iza toga imamo dodelu zemljišta lokalnom slovenskom stanovništvu, dok je manjinsko stanovništvo izuzetno iz agrarne reforme, a kolonisti onda dolaze i formiraju svoja naselja.
„Država ima svoj motiv u kolonizaciji, kolonisti su njeni čuvari i simboli u novoj državi, štite njene nesigurne granice prema Rumuniji i Mađarskoj. Pokušaj je to i menjanja etničkih odnosa, kao što su to činile i prethodne države koje su organizovale kolonizacije. Ali ti kolonisti, koji dolaze između dva svetska rata, imaju jedan unutrašnji motiv, to je motiv da iz tih prenaseljenih krajeva, gde je vladala hronična glad, a gladne godine su bile poslednje ratne i prve poratne godine, dođu u obećanu zemlju belog hleba, kakav je bio Banat, ali i Bačka, Srem i Slavonija“, kaže Micić.
Prva razočaranja u obećanoj zemlji
Tu će se kolonisti suočiti sa prvim razočaranjima i problemima jer stvarnost u Vojvodini je drugačija od obećanog.
„Oni se tu sučeljavaju sa velikim očekivanjima i velikim razočarenjem. Država je neorganizovana, ne obezbeđuje im smeštaj, oni privremeno borave u stajama, šupama, svinjcima na spahijskim imanjima i majurima. U vrlo su teskobnim uslovima, higijenski uslovi dovode do masovnog oboljevanja ljudi koji nisu navikli na ovaj prostor, koji nemaju dovoljno hrane, odeće, obuće i dovoljno zdravstvene zaštite. Među umrlima u prve dve godine kolonizacije je skoro 80 odsto dece do dve godine“, iznosi istoričar podatke.
Prema dostupnim izvorima, zabeleženo je da kolonisti po dolasku u Vojvodinu nemaju poljoprivredna radila, nemaju iskustvo obrade zemlje i oni tek kasnije formiraju svoja naselja i dobijaju pola kvadratnog jutra da podignu kuće od naboja.
„To su ratnici, koji su svoju životnu energiju trošili na frontu, ali po dolasku u Vojvodinu kod njih je jača ideja o tom boljem životu od stvarnih uslova, od te jektike, tuberkuloze koja ih kosi. To su borbeni ljudi, pa iako dolaze u sredinu koja ih ne prihvata oni tu grade kuće i pokazuju da će da ostanu. Njihov je identitet dualan, u Vojvodini su „dođoši“, a u starom kraju „Lale“, i oni i njihovi potomci. Proces prilagođavanja traje dugo i među srpskim starosedeocima i među manjinskim stanovnicima izaziva zavist zbog konkurencije“, navodi Milan Micić.
Formiranje novog identiteta
Za razliku od partizanske kolonizacije, kada se naseljava jedna zavičajna grupa, u prvoj jugoslovenskoj kolonizaciji naseljavan je čitav niz zavičajnih grupa koje su trebale međusobno da se prilagode. Tu se srpski narod prvi put sreo u vrlo teškim životnim uslovima na jednom malom, životnom prostoru.
U selu Vojvoda Stepa ima šest velikih zavičajnih grupa iz 224 sela – hercegovački kraj, banijski kraj, lički kraj, lalinski kraj, optanti iz Mađarske, kolonisti iz Batanje i oni su zatvoreni u svojim sredinama i bore se za primat, dok su istovremeno u sukobu sa vlastima koje im ne obezbeđuju potrebne uslove.
„Zavičajni identitet počinje da se pojavljuje sa generacijama koje kreću u školu u novom kraju, a škole su nove jer ih kolonisti grade i žele da ostanu. Polažu na obrazovanje i dali su značajan broj učenih ljudi. Održavaju veze sa zavičajem, ali su to ljudi sa dva zavičaja i to je specifičnost međuratne kolonizacije“, objašnjava Milan Micić.
Nova kolonistička sela podižu se u okolini majura, kao što su sela Vojvoda Stepa, Banatsko Karađorđevo, Aleksandrovo, Banatski Dušanovac koji je danas deo Banatskog Dvora, zatim Banatsko Višnjićevo, Stajićevo.
Kolonistička naselja formirala su se i na obodima starih vojvođanskih sela kao što su Hajdučica i Rusko selo kod Kikinde, dok su selo Rastina i Aleksa Šantić kod Sombora nova kolonistička mesta.
„U Sremu je formirano samo šest naselja u okolini Rume i Inđije, kao što su Žarkovci, Ivkovo, Jarkovci. Većina tih naselja iz prve kolonizacije nalazi se u okolini današnjeg Vukovara, tu je bilo najmasovnijeg naseljavanja tog dobrovoljačkog stanovništva“, kaže Micić koji ističe da je njegov istraživački metod da svoju sondu spusti kroz istorijsku građu do porodice i običnog čoveka.
„Kolonisti su bivši ratnici i iseljenici za Ameriku i povratnici odatle, to su bivši stočari koji su morali da postanu ratari, to je dinamičan svet, koji često menja svoje mesto stanovanja, vraćaju se u zavičaj pa ponovo u ravnicu. Mene ne interesuje toliko ideja te seobe jer je ona svakako politička, već snaga i energija običnih ljudi da iznesu te promene, da počnu život iz početka. Sami kolonisti govorili su da su počeli od „četiri koca“, gradnjom kuće na ledini“, podseća Micić.
Kaže da su ti ljudi posle bili suočeni sa okupacijom 1941. godine koja im je uništila imovinu, pa onda 1945. godine dolazi do promene političkog sistema i uređenja kad sva ta kolonistička sela imaju beleg monarhističkih naselja.
Blizu 200 kolonističkih sela između dva rata
Na taritoriji Banata ima 36 novih kolonističkih naselja, u Bačkoj oko 50 naselja i 24 naselja na području geografskog Srema, uključujući i današnju teritoriju Hrvatske, sedam naselja u Baranji i 83 naselja u Slavoniji. To je između dva svetska rata negde oko 200 naselja gde živi oko 100.000 stanovnika. Kolonisti, iako im je obećano, ne poseduju zemlju, samo je koriste za zemljoradnju jer je reč o kompromisnoj agrarnoj reformi, a veleposednici imaju snažan uticaj na tadašnju politiku i gledaju da je ograniče. Agrarna reforma je polovična, oni uzimaju zemlju u zakup, što otežava njihov položaj prilagođavanja. Tek negde između 1936. i 1940. godine oni postaju vlasnici zemlje.
Više vesti iz ovog grada čitajte na sledećem linku,
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
