Kako se u Srbiji štiti priroda

Samo njih 16 ima sve izveštaje, za sva zaštićena područja, dok je 21 lokalna samouprava potvrdila da nema nijedan izveštaj ni za jedno područje.

Nadležni u čak 9 opština i gradova odgovorili su da nemaju zaštićena područja proglašena aktom lokalne samouprave, iako je registrovano da ih imaju, objašnjava Dejan Maksimović iz Ekološkog centra”Stanište”.

On smatra da ima dovoljno prostora za unapređenje zaštite prirode u Srbiji, i podseća da trenutno 50 područja čeka na proglašenje neke kategorije zaštite, među njima i Vršački park.

Takođe, iznosi podatak da su upravljači zaštićenih područja često javna preduzeća i ustanove čija osnovna delatnost nije u vezi sa zaštitom prirode ili je u suprotnosti sa njom.

“Zaštitta se doživljava kao teret, kao nekakav luksuz i hir. Navešću primer javnog preduzeća ”Vojvodinašume”, koje je korisnik šuma na oko 130.000 hektara i istovremeno je upravljač u 17 zaštićenih područja površine od 70.000 hektara, tako da je i korisnik i upravljač na oko 54 odsto ukupne površine šuma. U izveštajima o poslovanju može se pročitati da je zaštita prirode jedina delatnost koja beleži gubitak i finanasira se iz drugih delatnosti preduzeća, što odaje utisak da je ona nepotrebna, čist trošak“,prila Maksimović.

Kaže da, nažalost, ima primera i da neko traži skidanje zaštite ili da se smanji površina zaštite, kao što je Bela Crkva tražila za Specijalni rezervat prirode „Karaš-Nera“.

Prema njegovim rečima, istraživanje primene Zakona o zaštiti prirode sprovedeno je u periodu novembar 2020. – mart 2021. godine, i trebalo je da pokaže koliko osnivači i upravljači zaštićenih područja ispunjavaju zakonske obaveze po pitanju sprovođenja mera zaštite i finansiranja.

“Od organa vlasti na svim nivoima tražili smo izveštaje o ostvarivanju godišnjeg programa upravljanja za prethodne četiri godine, kao i dokumente u vezi finansiranja. Nakon analize zaključili smo da registar zaštićenih područja nije dovoljno pouzdan, ni javno dostupan. U njemu nedostaju podaci za sva područja o kategoriji, a kod većeg broja njih o aktu proglašenja i upravljaču, naročito za nekategorisana područja”, objašnjava Dejan Maksimović.

Centralni registar koji vodi Zavod za zaštitu prirode Srbije, kaže sagovornik Danasa, pokazuje da na području centralne Srbije i Vojvodine ima 200 kategorisanih zaštićenih područja prirode proglašenih aktom lokalne smaouprave -185 područja treće kategorije i 15 područja druge kategirije, koja se nalaze na teritoriji 74 opština ili grada.

To znači da od 145 opština u Srbiji, pojašnjava Maksimović, samo njih 51 odsto je proglasilo u nekom periodu zaštićeno prirodno dobro.

On dodaje da veliki broj opština i gradova, koji su proglasili zaštićena područja, nemaju izveštaje upravljača.

Ipak, kaže Maksimović, stanje na republičkom nivou je povoljnije, od 88 područja proglašenih aktom republičkih vlasti, Ministarstvo zaštite životne sredine ima 80 izveštaja za 2020. godinu.

U 2020. godini, za zaštićena područja osnovana republičkim aktom, iz republičkog budžeta potrošeno je zbirno oko 225 miliona dinara.

Od toga je za pet nacionalnih parkova potrošeno oko 65 miliona dinara, a za sva ostala područja oko 160 miliona dinara.

Najviše su finansirane aktivnosti i potrebe čuvarske službe, monitoringa i obeležavanja zaštićenog područja.
“Ovaj iznos je nedovoljan, a ne može se odrediti koliko tačno treba uložiti, jer svim izveštajima nedostaje prikaz aktivnosti i troškova iz ugla ostvarenja ciljeva zaštite. Na primer, u izveštajima se navodi koliko je kilometara granice obeleženo, ili koliko je informativnih tabli postavljeno, ali nema podatka koliko je potrebno obeležiti i postaviti. Nedostaje rekapitulacija troškova, tako da je teško pratiti finansijske podatke”, kaže Dejan Maksimović.

Republička zaštita je na 655.000 hektara, što je 96,6 odsto od ukupno 678.000 hektara zaštićene površine u Srbiji, pokazuju podaci do kojih je došao Ekološki centar “Stanište”.

Ukupno 469 zaštićenih područja prirode

U Srbiji je u 2021. godini evidentirano 469 zaštićenih područja prirode – 5 nacionalnih parkova, 18 parkova prirode, 21 predeo, 69 rezervata, 36 prirodnih prostora oko nepokretnih kulturnih dobara, 72 spomenika prirode objekata geonasleđa,242 spomenika prirode botaničkog karatktera i 6 zaštićenih staništa. Od toga broja, trenutno je 289 kategorisanih zaštićenih područja,čija je zaštita proglašena ili revidirana nakon 1991. Godine. Republičke vlasti proglasile su 89 kategorisanih područja, Skupština AP Vojvodine dva a 74 lokalne skupštine proglasile su 199 područja.