Kako su se Jugosloveni odnosili prema crkvi pre 80 godina?

Ostaće poznat i po tome što se zalagao za ideju jugoslovenskog nacionalizma, ali je i podržavao Hitlera.

I dan danas njegovu smrt prati nedokazana teorija – da je ubijen jer nije hteo da pristane na veći uticaj Vatikana. Zbog svih ovih specifičnosti, jedan je od najintrigantnijih predstavnika Sprske pravoslavne crkve u istoriji.

Tadašnje Vreme prenosi jedan od poslednjih govora patrijarha Varnave, povodom šest meseci od kako je preminuo. Patrijarh Varnava je ostao poznat po tome što je dosta komentarisao odnose Srba i Hrvata u Jugoslaviji između dva svetska rata kao – bratske.

“Naša verska podela nikada neće biti kamen spoticanja našem bratsvu”, piše se u jednom od govora, koji su izdvojeni u glosi teksta. “I Hrvati i Srbiji, koji su prošlih vekova na ovom području prolivali krv za ove krajeve…treba da ovu istorijsku domovinu čuvaju u bratskoj ljubavi…Podele, niti ma kakvih nesuglasica, ne sme biti između nas”.

U jednom od govora još je rekao da “naša sveta vera živi u nama, braći iste krvi”.

Varnava je sa 30 godina postao episkop, sa 40 mitropolit, a u pedesetoj patrijarh. Na čelu SPC bio je samo sedam godina, od 1930. do 1937. godine. Ostaće poznat kao jedan od bliskih saradnika kralja Aleksandra kod provođenja ideologije jugoslovenskog nacionalizma, i često je isticao potrebu „sprovođenja potpunog jedinstva jednokrvne braće“.

On je propovedao jugoslovenstvo kao „nacionalno verovanje svih Srba, Hrvata i Slovenaca“ i često je isticao slogan „brat je mio koje vere bio“.

Vreme ne piše o spekulacijama da je Varnava ubijen jer je bio veliki protivnik konkordata Vatikana i Kraljevine Jugoslavije, kojim bi se znatno proširila ugola rimokatoličke crkve u Jugoslaviji. Preminuo je usred pregovora.

Ipak, Patrijarh Varnava je glavnu opasnost video u komunizmu, a o Hitleru je govorio kao o „dalekovidom Fireru“ koga je „Bog poslao nemačkom narodu“ da se bori „protiv komunizma i internacionalnih Jevreja“ koji ugrožavaju Evropu. Nakon Varnavine smrti, novi patrijarh Gavrilo Dožić je okrenuo politiku SPC u anti-Hitlerovskom smeru.

Većina govora koje Vreme prenosi je iz Varnavine posete Severnoj Dalmaciji.

Celokupno izdanje može da se čita na linku Narodne biblioteke.

List Pravda, koji je u to vreme bio prepoznatljiv kao novina visoko obrazovanih Jugoslavije, donosi na celu naslovnu stranu pomen patrijarha Varnave.

U tekstu se piše da je na položaju episkopa glavničkog Varnava imao jako teške zadatke, uprkos brojnim spletkama koje su protiv njega vođene. Navodi se da se istakao u Balkanskim ratovima, ali i tokom Albanske pobune 1913. kao provodnik. Novinar čak piše da se tada izložio opasnosti, a da je tokom Prvog svetskog rata obilazio ranjenike i držao propovedi po frontovima, kao i da je sa sprskom vojskom prešao Albaniju.

“Odlazi u veoma važnoj misiji u Rusiju u Petrogradu, Moskvi i mnogim drugim gradovima, gde obaveštava javnost o položaju Srbije i uspeva da razvije veoma živu akciju”, piše list. “Preko Finske, Švedske, Engleske, stiže na Solunski front”.

Pravda piše da je Varnava bio veliki rodoljub:

“On nije ostao samo u Beogradu, već je išao sa kraja na kraj države, voleo Hrvate kao Srbe, Slovence kao Hrvate i bio sejač tople bratske ljubavi i propovednik srećnog zajedničkog života”.

Celokupno izdanje može da se čita na linku Narodne biblioteke.

List Danas svakoga dana prelistava glavne vesti na današnji dan pre 80 godina, tačnije 1938. godine. Predmet analize su dnevni listovi Vreme i Pravda, koji danas ne postoje. Ideja jeste da se čitaoci vrate u prošlost, da sa vremenske distance vide kako su izgledale vesti, ali i kako su novinari, pa i sami sugrađani, razmišljali u Srbiji u turbulentnom periodu između dva rata i pred sam početak Drugog svetskog rata. Pored političkih vesti, objavljivaćemo i društvene, ekonomske, ali i vesti iz domena zabave i sporta.

Projekat je realizovan u saradnji i uz materijal iz digitalne arhive Narodne biblioteke Srbije i Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković“.