Kako zaustaviti Akademijin sunovrat? Jednostavno – ukinuti plaćanje akademika

Komentar pogađa u srž problema zvanog SANU: „Da li odeljenja Akademije uopšte prate šta se zbiva u nauci, pa otuda predlozi, ili masoni, kumovi i ostali postavljaju akademike?“ Moj odgovor na ovo pitanje je da SANU nije posvađana samo sa vremenom, nego i, paradoksalno, sa naukom. Obrazloženje slijedi, uz jedan pragmatičan prijedlog.

„Da li odeljenja Akademije uopšte prate šta se zbiva u nauci…?“

Siguran sam da u SANU ima odličnih naučnika, dobro verziranih u ekspertske segmente kojima se bave.

Ali ogromna većina javno dostupnih podataka ukazuje da odjeljenja SANU, i SANU kao cjelina, imaju slabu predstavu o stanju nauke u svjetskim razmjerama.

Dodatni problem je da SANU, kao institucija, ne pravi razliku između prirodnih i društvenih nauka, i umjetnosti, što stvara konfuziju i dozvoljava nekim članovima SANU da daju, u najmanju ruku, nesuvisle komentare bez ikakvih posljedica.

Na primjer, akademik Bećković je izjavio „Prosto, ispostavlja se da su za neke stvari muškarci nadareniji i sposobniji“, kad ga je novinar pitao da komentariše status SANU kao najmuškije institucije u državi (Telegraf, 19. decembar 2014).

Korektiv za ovako nesuvislu izjavu morao je doći iz odjeljenja SANU koje razumije problematiku kognitivnih sposobnosti u svjetlu biologije, ili od nekog dobro obaviještenog člana.

Ali, komentari iz SANU po ovom pitanju, na primjer odgovor izvršnog odbora SANU (N1, 8. novembar 2021) na komentar ministarke Zorane Mihajlović o neprijemu žena (Danas, 5. novembar 2021), ili nedavni komentar predsjednika SANU, akademika Kostića (N1, 19. novembar 2021), izgledaju kao politička saopštenja, a ne obrazloženja dobro obaviještene naučne institucije.

KOLEKTIVNA INTELIGENCIJA: U posljednjih 10-15 godina u kognitivnim naukama rađa se nova oblast: inteligencija socijalne grupe.

Začetnici su vodeći američki institut, čuveni MIT (Massachusets Institute of Technology; Centar za kolektivnu inteligenciju), i njegovi saradnici.

U časopisu Science, MIT i sradnici (Voolley et al, 2010, Vol 330) objavili su rezultate studije prema kojoj socijalne grupe izložene kognitivnim zadacima pokazuju mjerljivi stepen inteligencije. Time su u nauku uveli koncept kolektivne inteligencije, ili CI, kao pandan individualnoj inteligenciji, ili IQ.

Identifikovali su tri faktora koja pozitivno utiču na stepen kolektivne inteligencije: (1) socijalna osjetljivost individualnih članova grupe; (2) učešće što većeg broja članova grupe u diskusiji (kad mali broj članova grupe dominira, kolektivna inteligencija je niža); (3) veći broj ženskih članova grupe (žene su socijalno osjetljivije od muškaraca). Rad je izazvao niz polemika. Neki istraživači se nisu složili sa zaključcima. Ali, u nauci vrijede isključivo naučni dokazi.

Jedanaest godina poslije originalnog rada, MIT i saradnici su objavili novu studiju, u maju ove godine, na daleko većem uzorku, u časopisu američke akademije nauka (Riedl et al, Proceedings of National Academy of Sciences USA, 2021, Vol 118).

Nova studija potvrđuje sve prethodne rezultate.

DRUŠTVENO PRIZNANJE: Moj argument – metafora Topalović (Danas, 13. novembar 2021) – ima jasnu naučnu utemeljenost.

Kolektivna inteligencija, ili CI, je veća ako grupa izložena kognitivnim zadacima ima više socijalno osjetljivih članova, njeguje pluralizam mišljenja, i ima više žena.

SANU je socijalna grupa sa isključivo kognitivnim zadacima (razvoj nauke i umjetnosti).

Ukoliko takva grupa ne poštuje postulate kolektivne inteligencije – socijalna osjetljivost, pluralizam mišljenja, veća zastupljenost žena – time ne doprinosi „opštem dobru srpskog naroda, države i Republike Srbije“ kao što piše u Statutu SANU (član 2).

Pitanje se nameće samo od sebe.

Da li treba nagrađivati socijalnu grupu suprotstavljenu interesima „srpskog naroda, države i Republike Srbije“?

U Zakonu o SANU piše da se akademicima svakog mjeseca dodjeljuje Akademijska nagrada „kao vid društvenog priznanja“ (član 15).

Radi se o 2,5 prosječne plate za redovne, i dvije prosječne plate za dopisne članove.

Dakle iznos mjesečne nagrade je 1.392 evra za dopisne, i 1.749 evra za redovne članove SANU, ako je baza za računanje bruto prosječna plata u Srbiji iz drugog kvartala 2020, i trenutni kurs evra.

Da bismo dobili predstavu o razmjerama Akademijske nagrade evo nekih poređenja.

Iznos Ninove nagrade za roman godine je 10.000 evra.

Redovni član SANU svake godine dobije nagradu u visini dvije Ninove, a dopisni tek 20 odsto manje.

Vlada Srbije nagradila je osvajače medalja na Olimpijadi u Tokiju.

Svaki član vaterpolo reprezentacije (zlatna medalja u Tokiju) nagrađen je sa 70.000 evra.

Paradoksalno, država akademicima daje veću novčanu nagradu.

Redovni član SANU ostvari nagradu zlatnih vaterpolista za 40 mjeseci.

Obzirom da se Olimpijske igre održavaju svake četiri godine, vaterpolistima je bilo potrebno 48 mjeseci da za osvojeno zlato dobiju državnu nagradu.

Uz to, vaterpolisti su nagradu zaslužili jer su najbolji na svijetu u svojoj branši.

Članovi SANU, s druge strane, dobijaju nagradu na neviđeno.

Njihov doprinos promociji Srbije obrnuto je proporcionalan doprinosu zlatnih vaterpolista.

INTELEKTUALNO SLEPILO: Još jedan interesantan podatak.

Svaki član SANU postaje finansijski nobelovac poslije staža od šest do 18 godina.

Iznos Nobelove nagrade je oko milion evra.

Novinari u Hrvatskoj su izračunali da država svake godine izdvoji 55.000 evra po akademiku (plate, doprinosi, pomoćno osoblje, zgrada, organizacija skupova itd) što znači da je svaki član HAZU finansijski nobelovac poslije 18 godina.

Ne znamo tačno koliko svaki SANU akademik košta državu.

Uzmimo da je to slično kao u Hrvatskoj.

Treba dodati da se u prirodnim naukama Nobelove nagrade uglavnom dodjeljuju parovima ili trojkama istraživača.

Ovo znači da redovni član SANU zaradi trećinu Nobelove nagrade za šest godina.

Time je gotovo sigurno finansijski konkurentniji od većine nobelovaca.

Na primjer, u slučaju moje koleginice Carol W. Greider, vremenski raspon od otkrića enzima telomeraze, do jedne trećine Nobelove nagrade, iznosio je 24 godine.

Zaključak je opet paradoksalan. Iako Srbija nema niti jednog nobelovca, ima mnoštvo finansijskih nobelovaca.

Neki Nobelovci SANU toliko su samouvjereni, da se naprosto morate zapitati da li samouvjerenost izaziva intelektualno sljepilo?

Akademik Bećković (dopisni član od 1983, a redovni od 1991; zaradio dva finansijska Nobela) kaže za Telegraf (vidi gore za datum intervjua): „Ne znam zbog čega je iznenađujuće što među akademicima gotovo i da nema žena, ni zbog čega ih sada tražite na tom mestu“.

Da li akademik Bećković zna da je akademija duplo starija od SANU, The Royal Society, sve bogatija ženama: ove godine jedna trećina novoprimljenih članova su žene?

Kako razuvjeriti akademika Bećkovića da on ipak nije pametniji od MIT-a, institucije sa 80 nobelovaca, čija istraživanja otkrivaju doprinos socijalne osjetljivosti i žena, kolektivnoj inteligenciji socijalnih grupa?

Na kraju, prijedlog.

U interesu ugleda SANU i njene budućnosti, neko treba da je spasi od sebe same – tako što će ukinuti Akademijsku nagradu.

Država bi, ako ima hrabrosti, činom transformacije akademika iz nezasluženih plaćenika u dobrovoljce, eliminisala novac kao mjerilo naučnih i umjetničkih zasluga.

Obrazloženje za ovakav postupak je jednostavno. O njemu decenijama cvrkuću vrapci sa krova zgrade SANU.

Akademijska nagrada vrijeđa istinsko stvaralaštvo i talenat, time što nagrađuje nerad, intelektualne predrasude, i u nekim slučajevima (ovdje sam namjerno velikodušan), nepatvoreni mediokritet.