Kao sunce s vrh grebena Hajle

I ta okolina, svakako, uticala je na umjetničko opredjeljenje onih koji su u ovom gradu umočili pero u mastionicu, kičicu u slikarsku paletu, ili zaboli glijeto u ljutik sa Hajle.

Uzbudljiva rožajska okolina brusila je književni izraz Zaima Azemovića, Safeta Hadrovića Vrbičkog, Envera Muratovića Enisina…, iritirala slikarski zamah Ismeta Hadžića, Ibrahima Kurpejovića, a u jednoj mahali pored Ibra, u ateljeu u potkrovlju tipično planinske kuće, nastajala su platna Aldemara Ibrahimovića. Na njima je utisnut pečat rožajskog vilajeta. Sa njih odzvanja bat koraka starim rožajskim pločnicima, čuje se dobovanje kiše po krovovima i ezani sa rožajskih džamija. I živa su ta platna, kao vodoskoci rijeke Ibar, rječita kao rožajski muslihuni što su mirili i najzakrvljenija plemena, razigrana kao azgini hatovi pred košiju na planini Turjak.

Sve to liči na bajku. Ali nije, u to će se uvjeriti svako koga put nanese u ovaj kraj, po mnogima najšumovitiji na Balkanu. Uvjeriće se i u istinitost riječi geografa Jovana Cvijića koji je rekao da su rožajske šume najmirisnije i da su rožajski predjeli najljepši u Evropi. Jer, osim gotovo nepreglednih šuma bogatih cvijećem i ljekovitim biljem, planinskih livada, onaj ko prođe uzduž ili poprijeko Rožaje, upoznaće ilirsko naselje na brezovačkom brdu, Kurtagića džamiju i čuvenu Ganića kulu sagrađenu 1797. godine kao utvrđenje za odbranu od Karađorđevih ustanika i prvobitna namjena joj je bila da bude vojno utvrđenje dok je kasnije služila za stanovanje porodice Ganića. Sagrađena je od kamena i drvenog materijala spoljašnjih dimenzija 8 x 8 m. Debljina temelja kule iznosi 1,2 m. Dio kule sagrađen od kamena sastojao se od podruma, prizemlja i sprata. Drveni drugi sprat – čardak, nešto je širi od kamenih zidova, što joj daje posebnu ljepotu. Vremenom, kula je izgubila značaj, a 1979. je doživjela oštećenje od zemljotresa i tek 2005. godine je počela njena obnova.

Onaj ko dođe u Rožaje, upoznaće i kulturu Rožaja koja je nastajala još od onda kada je ovaj grad utemeljio Duce- paša 1683. godine. Od tada do danas Rožaje se razvijalo oko dva jezgra: starijeg u Gornjoj čarsiji i mlađeg oko Ganića kule. Imalo je sve odlike orijentalne kasabe: džamije, minareta, turbeta, hanove, kule, čardake i sokake. U pravcima mahala su se pružali kaldrmisani sokaci. U mahalama su kuće bile razbacane po prostranim avlijama. Kuće su uglavnom bile na dva sprata: prvi sprat od kamena ili drvenih greda, a gornji od čatme i sve su bile pokrivene drvenim daskama- šindrom. Međutim, mali broj starih rožajskih kuća je očuvan. Sada se u centru Rožaja uzdižu moderne zgrade i hoteli, a o pradavnom životu govore arheološka nalazišta ljudskih naseobina prije nove ere.

Rožaje je, kao i svi gradovi Sandžaka, u prošlosti prošlo kroz mnoge tegobe i bure. Varoš je dugo živjela od otkupa stoke i mliječnih proizvoda koji su izvoženi karavanskim putevima u Gornje Polimlje ili prema Mitrovici, Skoplju i Peći. Ali, kao i većina planinskih krajeva, bogato je narodnim umjetničkim stvaralaštvom. Pjesma „Oj džamijo kara Đul- begova“ izašla je iz tegobnog rožajskog života, ali su Rožajci pjevali i o junačkim podvizima Muja i Halila, Rama iz Glamoča, Bojičić Alije, Mustajbega Ličkog, Tanković Osmana, Đerzelez Alije, Ibra Hamajlije, Đulić Ibrahima, Budaline Tala…

A sada, kad se iz rožajskih kuća izviju pramenovi dima koje rasprskava ljuti vjetar planinski, zacakle stihovi Enisinovi, zaiskri platno Aldemarovo, zasija narodno kolo Ibišovog „Vrela Ibra“.

Kao sunce s vrh grebena Hajle…