Krađe i skrnavljenja na grobljima: Od 2014. do 2020. prijavljeno 48 slučajeva vandalizma protiv objekata SPC, a 25 protiv Islamske zajednice

U ove statističke podatke ulaze i nedavno sagrađeni (obnovljeni) verski objekti (npr. oni koji su bili uništeni tokom sukoba 1999.) koji još uvek nisu priznati kao „kulturno nasleđe“.

Iako se većina incidenata desila na mestima bogosluženja, u 45 slučajeva mete su bila groblja različitih verskih zajednica.

“Desilo se 86 incidenata vandalizma na verskim objektima. Više od polovine njih, 48 slučajeva, bilo je usmereno protiv verskih objekata Srpske pravoslavne crkve, dok je 25 počinjeno protiv Islamske zajednice. Vrsta vandalizma bila je slična kod svih verskih zajednica, poput bacanja kamenja na prozore, oštećenja vrata i brava, destruktivnih radnji na grobljima”, navodi se u izveštaju.

Dodaje se da u 48 incidenata na lokalitetima Srpske pravoslavne crkve spadaju: razbijanje prozora na crkvama, vandalizovanje fasada, razbijanje vrata, brava i kapija i nasilni ulazak u objekte.

U izveštaju se ukazuje da je su u mnogim slučajevima počinjena krivična dela povezana a krađama.

“Često su bili vandalizovani i grobovi i nadgrobni spomenici. Štaviše, vandalizam nad verskim simbolima Srpske pravoslavne crkve, kao što je krst, prijavljen je iz crkve u selu Brod (opština Štrpce). Crkva u Drsniku (opština Klina) nekoliko puta je obijena u pokušaju krađe novca, a istovremeno su ikone skinute sa zida i oštećene. Ukupno 25 incidenata uključivalo je vandalizam nad imovinom Islamske zajednice, kao što je namerno oštećenje nadgrobnih spomenika na grobljima koja pripadaju ovoj zajednici. Bilo je slučajeva podmetanja požara u kojima su takođe oštećene džamije. Zapaljena je prostorija pripojena džamiji u selu Račak, opština Štimlje. Usled toga su oštećeni vrata, fasada i nekoliko tepiha”, piše u izveštaju.

OEBS navodi da je u oktobru 2020. zapaljena stara džamija u opštini Priština, da je požar u džamiji u selu Runik, opština Srbica, predstavljao kolateralnu štetu, nakon što je osumnjičeno lice sa mentalnim invaliditetom zapalilo kuću svog komšije.

Kao rezultat toga, zapalila se i susedna džamija, pri čemu je pričinjena šteta u vrednosti oko 30.000 evra.

“Osim toga, prijavljen je vandalizam čija su meta bili prozori (kamenovanje ili u vezi sa pokušajem provale), vrata i brave, ozvučenje i nadzorne kamere, kao i grejni uređaj. Unutar džamije u selu Lugadžija (opština Lipljan) uništeni su delovi mimbara, propovedaonice sa koje imam drži propovedi, a nameštaj je oštećen. Slični slučajevi bili su prijavljeni i u Prizrenu. Svetilište van sela je namerno oštećeno”, piše u izveštaju i navodi se da je katolička crkva pretrpela osam incidenata, uglavnom namernih oštećenja nadgrobnih spomenika.

Prijavljeno je 25 slučajeva remećenja, od kojih je 15 (60 odsto) bilo usmereno protiv Srpske pravoslavne crkve, dok je u deset slučajeva (40 odsto) meta bila Islamska zajednica.

“Počinjeno je šest dela skrnavljenja, pri čemu je u jednom slučaju vandalizovana jedna srpska pravoslavna crkva, a u pet slučajeva oštećena su groblja i nadgrobni spomenici. U pet slučajeva meta krivičnih dela bili su lokaliteti Srpske pravoslavne crkve i u jednom slučaju groblje Islamske zajednice”, piše u izveštaju.

Navodi se da je 78 odsto incidenata počinjeno u bogomoljama, a da su groblja bila uključena u 45 od 247 slučajeva.

“Prekršaji su uglavnom uključivali namerna oštećenja nadgrobnih spomenika (28 slučajeva) koja su pogodila Islamsku zajednicu i Jevrejsku zajednicu kao i katoličke, protestantske i srpske pravoslavne crkve. U nekoliko slučajeva došlo je i do požara koji je ugrozio ili oštetio groblja. Međutim, ovo je moglo da bude posledica nekontrolisanog krčenja šuma. Šest slučajeva uključivalo je krađe, od kojih su četiri bile ekonomski motivisane, poput krađe kapija i ograda. U dva slučaja ukradeni su predmeti povezani sa nasleđem”, piše u izveštaju.

OEBS navodi da su remećenja bila počinjena u dva slučaja na srpskim grobljima, te da su uključivala i stavljanje albanske zastave na ogradu groblja, kao i da su specifična skrnavljenja grobalja kao mesta sećanja zabeležena šest puta.

Od ukupno 247 slučajeva, 112 su krađe novca ili imovine.

“U ovu kategoriju spadaju krađe donacija i kutija za priloge, krađe pokretnih predmeta, kao što su zvučnici, kablovi i mikrofoni, sa verskih lokaliteta i krađe ogradana grobljima. Ovo znači da 45 odsto svih zabeleženih incidenata ukazuje na ekonomski motiv. Krađe umetničkih predmeta i predmeta povezanih sa nasleđem prijavljene su u 17 slučajeva. Međutim, čak i krađe isključivo novčane prirode mogu da nanesu kolateralnu štetu verskim i sekularnim lokalitetima. Na primer, primećen je nagli porast ove vrste krivičnog dela u periodu od 2016. (pet slučajeva) do 2017. godine (15 slučajeva)”, ističu u OEBS-u.

Navode da je više od polovine (63 slučaja ili 56 odsto) ekonomski motivisanih krađa izvršeno u džamijama.

“U više od trećine (42 ili 38 odsto) slučajeva ova vrsta krađe dogodila se u bogomoljama Srpske pravoslavne crkve. Vrlo malo slučajeva je prijavljeno iz katoličkih crkava (pet) ili sa sekularnih lokaliteta (dva). Nije bilo nijedne krađe iz ove kategorije u protestantskim crkvama ili na jevrejskim lokalitetima”, piše u izveštaju.

U poređenju sa krađama u kojima je motiv novac, incidenti u kojima su mete kulturno nasleđe i verski lokaliteti, a u kojima motiv nije novac, pokazuju drugačiji trend jer je 57 odsto od preostalih 135 incidenata (koji nisu novčanog karaktera) počinjeno u crkvama i na grobljima koji pripadaju Srpskoj pravoslavnoj crkvi, dok je 24 odsto bilo usmereno protiv verske imovine Islamske zajednice.

“U 12 slučajeva (devet odsto) mete su bile katoličke crkve, dok su sekularni lokaliteti bili meta u samo šest slučajeva. Jevrejski lokaliteti su bili meta u tri incidenta, a protestantska crkva u jednom”, piše u izveštaju.

Dodaje se da je od 18 krađa iz ove kategorije, deset počinjeno na imovini Srpske pravoslavne crkve, dok je četiri počinjeno na lokalitetima Katoličke crkve i dve krađe na lokalitetima Islamske zajednice, kao i da je prijavljena jedna krađa sa jevrejskog lokaliteta i jedna sa sekularne imovine.

“Deset krađa umetničkih predmeta ukojima je meta bila Srpska pravoslavna crkva uključivalo je uklanjanje krstova sa crkava u selima Močare (opština Kamenica), Brod (opština Štrpce) i Babin Most (opština Obilić). Odneti su i kameni krstovi koji su služili kao oznake u predelu, što se može posmatrati u kontekstu uklanjanja simbola nevećinskih zajednica iz predela. U nekoliko slučajeva, artifakti, kao što su ikone, ukradeni su iz crkava i sa grobalja. Islamska zajednica je pretrpela dva incidenta, uključujući i krađu novčića i muzičkihinstrumenata koji se koriste u verskim obredima iz jedne tekije”, piše u izveštaju.

Što se tiče četiri krađe umetničkih predmeta iz katoličkih crkava, dodaje se, lopovi su ukrali neke osveštane predmete, uključujući i tabernakulu, a jedina krađa umetničkih predmeta koja je pogodila jevrejsku zajednicu desila se u aprilu 2016. godine: nepoznata lica su uklonila jednu stelu koja se nalazila na ulaznim vratima Udruženja Jevreja Kosova.

Pokrivajući period između 2014. i 2020. godine, izveštaj zaključuje da efikasna zaštita kulturnog nasleđa na Kosovu ne bi trebalo da bude ograničena na fizičku restauraciju i da je potreban širi pristup.

“Inkluzivno upravljanje, maštovito prostorno planiranje, podizanje svesti i obuka osoblja za kulturno nasleđe su takođe potrebni da bi se obezbedilo očuvanje kulturnog nasleđa”, piše u izveštaju OEBS-a na Kosovu.