Foto: Z.S.M.Save Srbia our ally – ili Spasimo Srbiju našeg saveznika, ogromana je lego instalacija od 66 hiljada kocikca, na kojoj dominiraju likovi srpskih vojnika uokvireni zastavama Srbije i Amerike.
Reč je prikazu američkog plakata iz Prvog svetskog rata kojim se poziva u pomoć Srbiji, tada ugroženoj od sila Atante, a koji je dominira na postavci izložbe fotofragija „Zaboravljena istorija” o pozitivnim primerima iz srpsko-američke istorije.
Izložba je otvorena u sredu, 8. decembra, u Muzeju Stara livnica kragujevačke fabrike „Zastava oružje”. Svečano otvaranje izložbe organizovali su fabrika Zastava oružje, „Zastava Arms USA” i „Halyard Mission” („Halijard misija”) fondacija.
Zajednička istorija država SAD i Srbije je prepuna čvrstih veza zasnovanih na zajedničkim vrednostima, interesima i značajnoj međusobnoj podršci i interesovanju, ističu organizatori postavke naglašavajući da je njen cilj „da istakne duge, ali malo poznate odnose između naša dva naroda”.
A, sama (dvojezična postavka na srpskom i engelskom) na 20 bilborda govori o mnogim takvim nepoznatim ili davno zaboravljenim pričama koje već tri veka spajaju našu zemlju i Ameriku.
Počinje od novije istorije i rata u Vijetnamu sa životopisom Lensa Sadžmana (Šijana), američkog vojnog pilota iz Milvokija, čiji su preci emigirali u SAD, a koji je 1968. godije odlikovan Ordenom časti – najvišim vojnim priznanjem pripadnika amereičke vojske.
Sajdžam je oboren u Vijetnamu 1967. godine i krio se 45 dana na terenu u džungli. Uhvaćen je i mučen i od posledica torture je preminuo ne odavši ništa.
Zaboravljene priče se nastavljaju sa Džoržom Vujnovićem, takođe pripadnikom američke armije, koji je, posle bombardovanja Jugoslavije 1941. godine, avionom prebegao u Afriku a potom se u Americi priklučio tamošnjoj Kancelariji za strateške usluge i bio uključen u Opreaciju „Halijar” tokom koje je spaseno 500 savezničkih vazduhoplovaca oborenih nad teritorijom okupirane Srbije. Naših korena je i Nik Lalić, rođen 1916. u Ohaju, dete srpskih emigranata, koji je, takođe, imao važnu ulogu u „Halijardu”, a posle Drugig svetskog rata je bio poznati košarkaš.
Srpske i sportske korene imao je i Džordž Musulin, pre Drugog rata poznati igrač američkog fudbala koji se 1943. godine padobranom spustio na okupiranu teritoriji i priključio odredima generala Mihailovića, gde je ostao godinu dana i rukovodio Operacijom „Halijard”.
Veliki deo postavke psovećen je baš ovoj vojnoj operaciji u Pranjanima, gde su četnici 1944. godine podigli improvizovani poletno-sletnu pistu sa koje je spaseno 343 američka, osam britanskih i 16 savezničkih vazduhoplovaca drugih nacionalnosti, oberenih iznad, tada okupirane Srbije.
Deo izložbe govori i srspkim (i jugoslovenskim pilotima i posadama), koji su se tokom ovog rata, po dogovoru predsednika Trumana i kralja Petra Drugog uključili u američku avijaciju na bombaderima B-24.
Zaista je nepoznata priča o Rut Mičel, ćerci srpskih emigranata, rođenoj 1889. godine u Zpadnoj Virdžiniji. Ona je bila 11-to dete Džona Mičela, ugledog člana Demokratske stranke i senatora SAD.
Njen brat, general Džon Mičel slovi za „oca američkog ratnog vazduhoplovsta”, a drugi brat joj je kao pilot pogunio u borbama nad Francuskom. Rut je od 1938. godine bila dopisnik londosnskih „Ilustrovanih vesti sa Balkana”.
Početkom rata priključila se jednicima generala Mihailovića i bila zarobljena 1941. godine od Gestapoa u Dubrovniku. Pošto su SAD u tom trenutku bili neutralna zemlja, nije pogubljena već razmenjena godinu dana kasnije za nemačke zarobljenike. Potom se posvetila humanitarnim akcijama zbrinjavanja srpske ratne siročadi.
Izložba” „Zaboravljene istorije” podseća nas i na brojne dobrovoljce srpskog porekla iz Amerike (poput devetorice braće Vajagića – „novih Jugovića”, koji su svi učestvovali u poroboju Solunskog fronta), a kojima je posle Velikog rata data mogućnost da se nasele u Kraljevini Jugoslaviji u takozvanim dobrovoljačkim naseljima (mahom u Vojvodini), poput Banatskog Višnjićeva (po Filipu Višniću).
Odnosi između naše dve zemlje nisu uvek bili zasnovani na ratnoj istoriji, pa je istaknut i primer Endruja Karnegija čijim donacija je podignuto zdanje Univerzitetske biblioteke u Beogradu.
Iako američko-srpski diplomatski odnosi zvanično datiraju od 1881. godine, po organizatorima izložbe Prvi svetski rat je bio temelj na kojem je formirano prijateljstvo naša dva naroda, a koje traje duže od veka. Iako se Amerika tek od 1917. godine uključila vojno u ovaj sukob američki narod je prepoznao hrabrost i ogromnu žrtvu srpskog naroda još na samom početku Velikog rata.
Tu su i propagandni plakati, poput onog sa početka teksta, koji apeluje za pomoć srpskim saveznicima (rad Teodora Aleksandra Štajna) ili „plakatirani krik” Malvine Hofman „Srbiji je potrebna vaša pomoć!”, kao i čitav niz aktivnosti i humanitarnih akcija od strane volentera amričkog Crvenog krsta ili Rokfeler fondacije, čiji su članovi tokom i neposredno posle Velikog rata slali na hiljade tona humanitarne pomoći i velike novčane priloge za pomoć srpskom narodu.
U slikama su neverovatne ali nedovoljno poznate priče iz 140 godina istorijske i životne saradnje, koja povezuje naša dva naroda.
Solidarnoost, prijateljstvo i saradnja dva naroda
Na otvaranju izložbe, Mladen Petković, direktor Fabrike „Zastava oružje”, istakao je da Prikazuje deo zajedničke istorije dve savezničke države, dva prijateljska naroda, koji obeležavaju 140 godina od uspostavljanja diplomatskih odnosa, naglasivši da je njen osnovni cilj promovisanje solidarnosti, prijateljstva i unapređenje saradnje dva naroda.
Predsednik fondacije „Halyard Mission” Džon Kapelo rekao je „da su veze dva naroda zasnovane na zajedničkim interesima i vrednostima, kao i uzajamnoj podršci dveju zemalja”, dodavši da ove priče iz istorije koje vezuju srpski i američki narod pokazuju kakav bi trebalo da bude odnos dveju zemalja.
Istog dana kada je izložba otvorena, obišli su je i Džon Ginkl, zamenik američkog ambasadora u Srbiji, i njegov domaćin, Nikola Dašić, gradonačelnik Kragujevca.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
