Arhiva SUBNORA Kragujevac Članovi SUBNOR-a Kragujevac polaganjem venaca na spomenik žrtvama iz Drugog svetskog rata i dokumentarnom izložbom obeležili su prekjuče 80 godina osnivanja Prve proleterske brigade, čiju su okosnicu činili borci Kragujevačkog partizanskog odreda.
„Drugovi pokret!“, pade komanda. Naređenje, izvršenje. Posle ove komande koju je izrekao Željko Zirojević, čelni čovek kragujevačkog SUBNOR-a, članovi ove organizacije uputili su se u centar grada, kod glavne pošte gde su, kao i svake godine položili vence na spomenik palim herojima u Drugom svetskom ratu.
Za razliku od prethodnih godina, na ovaj dan nisu položili samo vence, već su organizovali i izložbu kojom je obeleženo 80 godina od osnivanja Prve proleterske brigade, 22. decembra u Rudom, čiju su okosnicu činili borci kragujevačkog partizanskog odreda.
Zaista, da li, koliko i kakvo u Kragujevcu i Šumadiji postoji sećanje na borce i bitke ove najslavnije partizanske jedinice, posle toliko godina i društvenih promena. U SUBNOR-u nedvojbeno misle da – da.
– Obeležavamo 80 godina Prve proleterske, čiju je okosnicu činio Treći kragujevački partizanski bataljon, nastao od Kragujevačkog partizanskog odreda. I danas u celoj Šumadiji živi uspomena na ove junake, heroje, ratnike i revolucionare. Uvek će u našem narodu i ovoj sredini da bude jaka i živa uspomena na antifašizam, patriotizam i rodoljublje, kao što je živo i sećanje na borbu srpskog naroda od 1914. do 1918. godine protiv Crno – žute monarhije – smatra Željko Zirojević, predsednik Gradskog odbora Subnora Kragujevac, dodajući da smo se „borili protiv svega i svakoga da bi imali toliko željenu slobodu”.
Po njemu, danas, se sećamo, slavimo, poštujemo, pamtimo i ne zaboravljamo, a istorija je čudan točak koji se stalno okreće i melje svakoga ali i svakome „daje” ono mesto koje mu pripada.
– Pamćenje na borce čuvenog Trećeg kragujevačkog bataljona legendarne Prve proleterske brigade, okosnice revolucije i jedinice koja je bukvalno formirala Jugoslovensku narodnu armiju, trajaće večno – izričit je on.
Iz Dulena otišli u legendu
Tim povodom, u prostorijama kragujevačkog SUBNOR-a u Domu samoupravljača, upriličena je dokumentarna izložba koja rekonstruiše ratni put kragujevačkih partizana i njihovo učešće u redovima Prve proleterske.
Tu je i ukaz o osnivanju Prve proleterske u čiji sastav – pod jedan ulazi Bataljon kragujevačkog narodnooslobodilačkog partizanskog odreda koji lično potpisuje vrhovni komandat NOPO Jugoslavije Josip Broz Tito.
Naravno, tu su odmah i kraljevački partizani, pa ostali Šumadinci, kojima se priključuje i jedna četa Užičana, bataljoni i odredi iz Beograda, Posavine, Bosne, crne Gore, ali su borci iz Kragujevca u ovom istorijskom dokumentu navedeni kao prvi.
To su i ostali i kako kaže partizanska povesnica „svuda su stizali” i mnogi od njih su „položoli živote na bojištima širom Jugoslavije”.
Postavka rekonstruiše neke od ključnih momenata i tačaka njihovog ratnog puta, kroz čitavu nekadašnju domovinu, od šumadijskog sela Dulena, preko Kopaonika, Ruda, Sutjeske i Neretve, Kupresa, Livna, Zvornika, Beograda, Sremskog fronta i dalje.
Na crno – belim fotografijama prikazani su kragujevački partizani kako primaju zastavu Prve proleterske od druga Tita, u martu 1942. u Foči, u oslobođenom Zvorniku posle Pete ofanzive 1943, prilikom oslobađanja Kragujevca 1944. godine.
Uslikani su u borbama ili pripremama za iste, ali „uhvaćen objektivom” i trenucima predaha, dsetine, vodovi, mitraljesci, drugarice i drugovi, omladinke.
Poseban deo postvke posvećen je zasedanju u Dulenima, što je po Zirojeviću logičan, hronološko-istorijski sled.
– Da 16. septembra 1941. godine nije bilo dulenskog savetovanja partizanskih komandanata iz ovog dela Srbije, ne bi ovdašnje jedinice otišle u Rudo, formirale Prvu proletersku i potom se borile širom Jugoslavije – tvrdi on.
Po mnogima, ovaj događaj iz partizanske istorije je bio zaboravljen i nigde se ne spominje, ali ovom postavkom podsećanja za kragujevačke SUBNOR-ovce „borci Trećeg kragujevačkog bataljone žive u nama i sa nama”. Iz Dulena su otišli u legendu, kažu oni.
Na izložbi su „predstavljeni” i kragujevački narodni heroji poput: Svetozara Dragovića Toze, Mome Stanojlovića, Dragoljuba Božovića Žuće, Mijalka Todorovića, Đure Dimitrijevića, Voje Radića, Mirka Jovanovića, Miodraga Uroševića Artema.
Paliluske ratne priče sa ljudskim likom
Jedan deo postavke predstavlja fotografije ratnika koje su objavljene u knjizi „Palilulske priče” Miloša Ignjatovića, kragujevačkog fotografa. Na njima se nalaze borci čuvenog Kragujevačkog odreda.
Sve su iz rata i borbi, sa članovima Vrhovnog štaba, sem poslednje na kojoj je Tito sa preživelim saborcima prilikom posete Kragujevcu 1963. godine.
Ignjatović je izabrao 18 fotografija, koje, po njemu, predstavljaju i obeležavaju ovaj „put dug 80 godina”.
– Posebno mi je drago što sam na nekima od njih prepoznao ljude, koje sam poznavao, moje komšije iz naselja Palilule, a koji su bili učesnici rata. Tu je porodica Jagodića, koja je stanovala u Ulici Hadži Milentijevoj i Cerskoj, a čijih je čak sedmoro članova bilo u Kragujevačkom odredu i Prvoj proleterskoj – otac, majka, četiri ćerke i sin – kaže Ignjatović.
Mnogi od njih nisu bili u rukovodstvu pokreta, partizanskim komandama, ali su „važni junaci njegovih priča” o kragujevačkim Palilulcima.
– Bavio sam se sudbinom „onih malih ljudi”, poput Palilulca Lazara Marinkovića, jer o onim drugima, velikanima već su ispisane i napisane zvanične istorije. Želeo sam da od zaborava sačuvam one komšije iz svog naselja, koje su pronele misao i ideju socijalizma kroz čitavu Jugoslaviju i koji su se kao patriote borili protiv okupatora, a ne kao aktere građanskog rata, u šta se posle ovaj sukob kod nas pretvorio i danas, mahom samo tako tumači – pojašnjava on.
Kao što i dolikuje danu osnivanja Jugoslovenske narodne armije, Ignjatović je na korice svoje knjige stavio nekadašnju tablu sa imenom najveće palilulske ulice – JNA ,danas Kneza Mihaila, koja je ovo ime nosila duže od pola veka.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
