Krug seoba je zatvoren

Nije mlad jer se njegovo trajanje meri vekovima. Opet, nije ni star jer u njemu nema građevine starije od četiri decenije. Donji Milanovac, Milanovac imena su iste varoši koja je tokom svoje viševekovne istorije imala tu sreću ili nesreću da se nekoliko puta seli i menja ime. I svaki put njeni stanovnici počinjali su iznova. Kada kota Đerdapskog jezera padne za pet-šest metara, a događa se, onda iz akumulacionog jezera nastalog zbog izgradnje prve đerdapske elektrane izrone ostaci nekadašnjeg Donjeg Milanovca.
– Uspomene na stari Milanovac toliko su jake da nisam mogao da odolim i ne odem na mesto gde se nekada nalazio. Našao sam temelje svoje nekadašnje kuće, posedeo malo na njima, slikao i usput naišao na mnoge Milanovčane koje je kao i mene nostalgija dovela na ovo mesto – pričao nam je penzioner Velimir Vladić pre godinu-dve, kada je iz Đerdapskog jezera izronio potonuli grad. Deleći uspomene s nama ispričao je da kada se voda povuče može da se prepozna glavna ulica i u njoj ostaci crkve, robne kuće, opštinske zgrade, nekadašnje imanje kapetana Miše Anastasijevića, stambene zgrade…
Taj nekadašnji Milanovac nastao je 1832. godine i to dekretom kneza Miloša Obrenovića koji je zbog čestih poplava i slabih saobraćajnih veza naredio da se dotadašnje naselje Poreč preseli s Porečke ade na desnu obalu Dunava. Istorijski podaci kazuju da je naselje na Adi nastalo doseljavanjem stanovništva koje se sklanjalo ispred Turaka 1690. godine, a da je za nešto preko 200 godina svoga postojanja Poreč bio značajno saobraćajno i trgovačko mesto čiji su žitelji sprovodili lađe nizvodno i uzvodno Dunavom, bavili se ribolovom i trgovinom. Bila je to varoš koja je među prvima u Srbiji 1807. osnovala školu. Plan za novi Milanovac, „novo poselenie“, napravio je porečki knez Stefan Stefanović Tenka, a odobrio ga je knez Miloš Obrenović, pa je tako Milanovac bio prva planski izgrađena varoš u tadašnjoj Srbiji, a ime je dobio prema Miloševom sinu Milanu Obrenoviću. U tom je Milanovcu, naprednih ideja, 1846. osnovana ženska osnovna škola, a 1867. čitalište, pa Gradska biblioteka koja ove godine obeležava 140 godina postojanja. Arhive kazuju da je ktitor crkve Svetog oca Nikolaja u starom Milanovcu bio Miša Anastasijević, dunavski kapetan, veliki dobrotvor ondašnje Srbije koji je „svom otečestvu“ ostavio Kapetan-Mišino zdanje, današnji rektorat Univerziteta u Beogradu. Ikonostas je živopisao Stevan Todorović, akademski živopisac, a unutrašnjost crkve freskopisao je Dimitrije Posniković. U crkvi Sv. oca Nikolaja behu i srebrna kandila čiji su darodavci 1808. i 1828. bili Vuk Perišić i Toma Vučić Perišić, naprestolni krst koji je 1830. darivao Stefan Stefanović Tenka, srebrni putir Milenka Stojkovića, jevanđelje velikog kola okovano mesingom sa emajliranim slikama rađeno 1812. u Moskvi i drugi vredni predmeti.
Sve je ovo i više od toga sačuvano prilikom novog preseljenja Donjeg Milanovca krajem šezdesetih godina prošlog veka, kada je čitav grad zbog izgradnje HE „Đerdap I“ morao ponovo da se seli. Na veštački nasutom platou četiri kilometra nizvodno od prethodne lokacije izgrađen je potpuno novi grad prema svim principima savremenog urbanizma. To je gradić bez fabričkog dimnjaka, koji svoju perspektivu zbog prednosti koje mu je priroda dala vidi u turizmu. Nimalo nije bilo slučajno što se Donji Milanovac godinama izjednačavao s hotelom „Lepenski vir“ i što je danas ovo mesto jedno od onih u Srbiji u kojima pristaju inostrani turistički brodovi na svojim krstarenjima Dunavom.
Seobe su verovatno istorijska nužnost, ali život mora da se nastavi uz poštovanje tradicije i stremljenje ka budućnosti. To rade u Donjem Milanovcu, gradu koji je istovremeno i mlad i star i pokušava da ono što ima stavi u funkciju razvoja. Istina, ne ide to ni brzo ni lako, ali Milanovčanima nije u duhu da odustaju. A što se seoba tiče, valjda ih više neće biti, prosto zbog činjenice da je sada zatvoren krug jer se današnji Donji Milanovac nalazi na mestu nekadašnjeg rimskog kastruma Taliata.