Magija i tajne "izgubljenog grada"

Izjavio je Miomir Korać, direktor Arheološkog instituta SANU i rukovodilac projekta Viminacijum prenose požarevački lokani mediji ocene poznatog naučnika objavljene u listu „Blic“. Dok arheolozi marljivo rade na ovom lokalitetu i svako malo nas obraduju ponekim značajnim otkrićem, Blic i lokalni mediji podsećaju šta do sada znamo o nekadašnjem rimskom vojnom logoru.

Viminacijum, vojni logor i glavni grad rimske provincije Gornje Mezije (Moesia Superior), nalazio se ispod današnjih areala sela Stari Kostolac i Drmno, tri kilometara od Kostolca, 12 od Požarevca i oko 100 jugoistočno od Beograda na površini od preko 450 hektara šire gradske i 220 hektara uže gradske teritorije.

Vojni logor Viminacijum je nastao kada je Rimsko Carstvo došlo do obala Dunava, najverovatnije u prvim decenijama I veka, negde između 20. godine pre n.e. i 44. n.e, u zavisnosti od istorijskog izvora. Ovaj logor, a potom i grad, nalazio se na raskrsnici puteva koji su povezivali severni deo Balkanskog poluostrva sa ostalim delovima Rimske Imperije. Iako su ti putevi primarno imali vojnu i stratešku funkciju, njima se tokom čitave antike odvijao veoma živ saobraćaj, zahvaljujući kome je Viminacijum postao ne samo vojno uporište i strateško mesto, već i izuzetno važno trgovačko i proizvođačko sedište.

Ovaj rimski grad je bio prestonica provincije, administrativni, vojni, trgovački i industrijski centar. Pored se nalazio kastrum ili legijski logor, jedan od dve najveće fortifikacije u provinciji i centralna tačka u odbrani mezijskog Podunavlja. Gotovo da nije bilo rimskog imperatora koji nije prošao kroz Viminacijum ili u njemu boravio, duže ili kraće vreme:

Trajan (vladao 98 – 117) je tu boravio tokom zime 98/99. godine, u okviru priprema za rat sa Dačanima. Hadrijan (117 – 138) u Viminacijumu dva puta organizuje lov, a u njegovo vreme Viminacijum stiče status municipija, grada sa visokim stepenom autonomije koji podrazumeva i nezavisnu gradsku upravu. U dva maha grad posećuje Septimije Sever (192-211). On je tu 211. proglasio carem svog sina Karakalu (198 – 217). Za vreme Gordijana III (238 – 244) Viminacijum je postao kolonija rimskih građana i dobio pravo na kovanje lokalnog novca. U okvirima rimske uprave bio je to najveći status koji jedan grad može da dosegne.

Ovde su kasnije boravili i drugi imperatori: Filip Arabljanin, Trebonije Gal, Hostilijan (koji je tu i preminuo od kuge 251, u 22. godini), Dioklecijan, Konstantin Veliki, Konstancije I i Julijan. Koliko je poznato, Gracijan (367-383) je bio poslednji imperator koji je posetio Viminacijum. U IV veku Viminacijum je bio sedište episkopa a kasnije dobija status mitropolije. Stradao je 441. u najezdi Huna, pod vođstvom Atile. Obnovljen je kao pogranično vojno utvrđenje 535. godine, za vreme vladavine cara Justinijana I (527-565). Sa dolaskom Slovena na ostacima Viminacijuma nastaje naselje Braničevo.

Grad je posedovao terme, sa prostorijama za masažu, koje su bile glavno sastajalište Rimljana. Iskopano je šest bazena, u kojima ponegde mogu da se nazru oslikani zidovi sa cvetnim i životinjskim motivima. Kupatilo je bilo parno, a topao vazduh je cirkulisao između stubića i zagrevao opeku ispod podnica, dok je voda stizala akvaduktom istraženim u dužini od deset kilometara. Pronađene su i svetiljke koje su služile za noćno kupanje.

Do sada je istraženo više od 14.000 grobnica, što je najveći broj rimskih grobova koji su ikada iskopani na teritoriji Rimskog carstva. Iskopan je Mauzolej, za koji se pretpostavlja da je grobnica cara Hostilijana. Miomir Korać dodaje:

– Viminacijum je pun tajni. Tipologija načina sahranjivanja na Viminacijumu je toliko bogata i raznovrsna da gotovo obuhvata celokupan način i ritual rimskog načina sahranjivanja, navodi Korać. Dve istražene grobnice su oslikane freskama i potiču iz doba paganstva, što se zaključuje po dekoraciji florom i faunom živih boja, a jedna je ukrašena likom devojke koja je pripadala višim društvenim slojevima, na šta upućuju pronađeni delovi zlatnom bojom obrubljene haljine. Fresko-slikarstvo je, uz nalaze grobnica, pružalo značajne podatke o počecima hrišćanstva na ovim prostorima. Nalaz grobnica sa Nebeskim jahačem i Hristovim monogramom pružaju ideju kako se paganstvo preobražavalo u hrišćanstvo.

– Viminacijum je mesto gde se možda krije rešenje jednog od najvećih pitanja naše civilizacije: kako je jedan mali bliskoistočni kult postao vodeća svetska religija. Mi ni danas ne znamo kako je zaista rano hrišćanstvo izgledalo, kako se praktikovalo i čime je osvojilo vernike. Otkrića u Viminacijumu ukazuju da su upravo ovde sačuvani neki od odgovora kakvo je ono bilo, ko ga je i kako širio i zašto je postalo svetska religija, upravo na Balkanu. Ovde, u rimskom Iliriku. dešavalo se sve važno u poznoj antici. Odavde je došlo najviše rimskih careva, a iz bliskoistočnog kulta rodila se nova rimska državna religija. Viminacijum čuva neka svedočanstva o tom prelomnom trenutku zapadne civilizacije, ističe Korać.

Osim grobnica, otkrivena je Severna kapija utvrđenja, a postojale su još tri, što ukazuje na moćni sistem. Na celom prostoru nalazišta je pronađeno i mnoštvo novčića, a najviše ipak u grobnicama, u koje su umrli polagani sa tri krčaga (za ulje, vino, vodu) i novčićem u ustima – da Heronu plate prevoz na onaj svet.

U Viminacijumu je 2012. godine otkrivena figurina ženskog božanstva stara oko 4.000 godina, „bliznakinja“ Kličevačkog idola otkrivenog 1881. Godine 2013. je pronađen žrtvenik posvećen nimfama, a tokom 2014. mermerne statue i zlatna ogrlica iz rimskog perioda. A onda je, tokom samo tri nedelje u avgustu 2016, otkrivena nova podzemna grobnica, memorija sa zbirkom zlatnih novčića iz vremena careva Honorija (tri komada) i Teodosija II (četiri komada) i jedinstvene pločice od zlatnog i srebrnog lima iz 4. veka, ispisane magijskim simbolima.

Istraženo samo tri odsto od 450 hektara

Viminacijum je i dalje pun tajni. Istraženo je svega tri posto od 450 hektara njegove površine. Na istraživanju rimskog grada i vojnog logora radi interdisciplinarni tim, a njihova želja je da trgovi i hramovi, pozorišta i hipodrom, kupatila, ulice i četvrti grada izrone iz oranica u kojima su se vekovima nalazili i postanu deo svetske i naše kulturne baštine.

Početak otkopavanja još krajem 19. veka

Krajem XIX i početkom XX veka Mihailo Valtrović i Miloje Vasić započeli su otkopavanja na desnoj obali Mlave, na lokalitetu Čair, a obimna arheološka istraživanja počela su od 1977. i još uvek traju. Zahvaljujući njima Viminacijum se polako ističe kao mesto na raskrsnici kultura Istoka i Zapada, koje je u svojoj istoriji imalo veoma dinamičan razvoj. Pronađeni arheološki materijal svedoči o izuzetno visokom razvoju pojedinih grana zanatstva i umetnosti. U umetničkim radionicama tokom IV veka nastala su neka od najznačajnijih dela fresko-oslikanih grobnica kasnoantičkog perioda, a u zanatskim radionicama pronađene su peći za pečenje opeke.