Magija ili senke zaborava: Letnji gradski festivali u Beogradu i Ulmu

Dovodeći tom prilikom značajne umetnike i umetničke produkcije iz regiona i sveta, uprkos izrazitoj nepopularnosti Srbije, program ovog „festivala posvećenog gradu“, tada je možda pre svega iskazivao brigu za grad koji se rapidno menja u pravcu suprotnom od potreba i vizija većine njegovih stanovnika. Otklon od nacionalističkih i populističkih politika u okviru kojih je nastao, bio je očigledan.

Cilj je bio i da se veliki deo gradskog područja pretvori u pozornicu, ili niz malih scena, animirajući umetničkim sadržajima one gradske punktove na kojima se kulturni sadržaji i umetničke intervencije ne očekuju. Programski koncept obeležavala je i raznolikost umetničkih disciplina, a često i eksperimentalnost izvođenja samih programa.

Prošlog i ovog leta, sa svojih 30 godina, BELEF se prema rečima gradskog sekretara za kulturu, Ivana Karla, odigravao u „redefinisanoj koncepciji kao pretežno pozorišna manifestacija revijalnog karaktera“.

U lokalu i sa ovogodišnjim sloganom Želim magiju!

Nekadašnji kvalitet i specifičnost ovog festivala suspendovani su, a sa tim je suspendovan i potencijal manifestacije koja bi se mogla više ticati njenih građana i u kojima bi građani mogli biti aktivni učesnici a ne samo (pasivna) festivalska publika.

Česta korenita redefinisanja gradskih manifestacija posledica su, između ostalog, poznatog hroničnog i sada već višedecenijskog odsustva artikulisane kulturne politike Grada Beograda.

TAMO: Bez namere da upoređujemo kulturne sadržaje koji nastaju u sasvim različitim sredinama čije se društvene, političke i produkcione okolnosti ne mogu porediti sa našim prilikama, osvrnućemo se na dva festivala koja se tokom leta odvijaju u nemačkom gradu Ulmu/Novom Ulmu (220.000 stanovnika).

Ono što se pak može uporediti jesu namere i vizije sa kojima se jedna manifestacija od javnog interesa inicira i realizuje unutar institucionalnih okvira.

U Ulmu i njegovoj okolini aktivno deluju desetine pozorišta, pozorišnih i plesnih grupa. Ulmsko pozorište najstarije je gradsko pozorište u Nemačkoj (1641).

Plesna zajednica grada i okoline uspela je da uz saradnju i podršku Grada Ulma i najvažnijih gradskih institucija pokrene i 4. put realizuje plesni festival Ulm Moves! u čijem kreiranju i realizaciji učestvuju bezmalo svi pojedinci i grupe koji se u ovom području bave modernim plesom.

Osim mogućnosti da publika i lokalna plesna zajednica jednog ovakvog relativno malog grada vidi vrhunske predstave renomiranih svetskih trupa, poput produkcije Tragovi / Traces belgijske trupe Ultima Vez (izvedene i na Bitefu 2021), ili projekata Charlotte Övferholm (Compagnie Jus de la Vie, Švedska), koji promovišu angažovanje plesača seniora (45+), ovaj festival pruža priliku da se u okviru glavnog programa predstave i mnoge amaterske plesne grupe kao i akrobati. Atraktivnost ovog programskog segmenta postignuta je tako što ove grupe prethodno osmišljavaju svoje plesne minijature u saradnji sa profesionalnim koreografima i plesačima, čime se dodatno osnažuje lokalna zajednica.

Svaka plesna tačka kreira se u odnosu na lokacije izvođenja: dečja igrališta, fontane, mostovi, zidine istorijskog gradskog utvrdjenja, pa čak i voda – ulmska rečica Blau…

Grad svake večeri festivala postaje otvorena pozornica, a s obzirom da se velikI broj publike kreće od punkta do punkta (Ulm Moves), uspostavljajući komunikaciju sa plesačima i arhitekturom grada, program je nazvan Tanz-Parcours i u međuvremenu je postao omiljeni program festivala.

Nedugo nakon plesnog festivala u julu, Ulm i sused Novi Ulm koncentrišu se na obe obale Dunava koje se od 1990-ih intenzivno koriste za odmor, rekreaciju, različite ekološke i građanske akcije i kulturne programe interaktivnog karaktera, među kojima je jedan od najznačajnijih Internacionalni ulmski dunavski festival – Donaufest.

Festival su inicirale gradske administracije oba grada, a realizuje ga kancelarija Dunavski biro kao centar države Baden-Virtemberg za saradnju sa jugoistočnom Evropom, koji je zajedno sa gradovima Ulm / Novi Ulm usvajanjem Dunavske EU strategije dodatno dobio na značaju.

Tokom 10 festivalskih dana predstavljaju se tradicionalni i savremeni kulturni sadržaji iz oblasti muzike, pozorišta, filma, savremene umetnosti, književnosti, narodnih radinosti i kulinarstva svih 10 dunavskih zemalja.

Veliki deo programa nastaje u koprodukciji sa partnerima – najčešće građanskim organizacijama, ali i institucijama iz nekoliko zemalja.

U okrilju festivala tokom godina oformljene su i mnoge partnerske mreže, među kojima je i mreža Danube Networkers kojoj pripada i beogradski Zavod za proučavanje kulturnog razvitka, kao i organizacija mladih volontera Grada Vršca.

S obzirom da Dunavska strategija kao ni kulturna diplomatija u Zapadnoj Evropi za srpske vlasti nije od značaja, prisustvo umetnika i kulturnih sadržaja iz Srbije na ovom festivalu, koji je popularan u čitavoj južnoj Nemačkoj, baziran je na pojedinačnim građanskim inicijativama. Iako se nekoliko obimnih ovdašnjih međunarodnih projekata tiču privrednih, ekoloških i turističkih potencijala dunavskog toka i njegovog priobalja, od izvora do ušća.

S druge strane, projekat Međunarodni dunavski kamp mladih – Mi smo Evropa okuplja oko 80 mladih iz 12 podunavskih zemalja sa kojima kontinuirano između dva festivala rade timovi pedagoga i umetnika na temama: transfer znanja o kulturama, istorijska i savremena kretanja u zemljama duž Dunava. Na festivalu se prikazuju rezultati brojnih radionica u vidu izložbi, predstava, performansa…

Dunavfest organizuje programe i za one koji ne mogu lično da dođu na festival.

Pod naslovom Dunavfest dolazi kod vas u bolnicama, domovima za stare, institucijama za osobe sa invaliditetom i drugim socijalnim ustanovama kreiraju se, u saradnji sa umetnicima, andragozima, pedagozima i osobljem institucija, posebni programi za njihove korisnike. Mnogi sadržaji su interaktivni, a svaki od njih prenosi poruku o solidarnosti u dunavskoj regiji i svetu.

KUDA?: Građanska participacija, neposredna demokratija i interkulturalnost nisu samo pompezni termini u agendi EU, kako to često iz pozicije sa strane može izgledati… U pojedinim delovima Evrope to je prioritetna praksa lokalnih vlasti, pa se ova dimenzija podrazumeva i u mnogim kulturnim projektima.

Ali, s obzirom da se i dalje gradi – kako je to Mileta Prodanović još 1990-ih opisao u knjizi – „stariji i lepši Beograd“, zaboravljanje činjenice da je ovaj grad, između ostalog i sa BELEF-om u njegovoj ranoj fazi, kao i sa drugim manifestacijama upravo u okviru institucionalne kulture nekad imao inovativne kulturne koncepte, možda jesta ta magija koja pomaže da se stvarnost ovakva kakva jeste preživi.