Na venčanju pomilovala atentatora svog muža, ali u politiku se nikada nije „uplitala“: Ko je bila Marija Hoencolern-Zigmaringen?

Sa Petrom su u Srbiju stigli i njegova kćerka Jelena, sinovi Đorđe i Aleksandar i sinovac Pavle. Mlađi sin Aleksandar postao je prestolonaslednik 1909. godine posle povlačenja starijeg brata Đorđa.

– Nasleđe Majskog prevrata, „zavereničko pitanje” i suprostavljanje Austrouguraskoj, učinili su pitanje braka prestolonaslednika Aleksandra dodatno značajnim. Karađorđevići su se suočili sa problemima koji su proistekli iz svojevrsne diplomatske izolacije u kojoj se Srbija našla zbog ubistva kraljevskog para Obrenovića, sitiče istoričar Uroš Milivojević, autor knjige „Supruge srpskih vladara iz dinastija Karađorđević i Obrenović”.

Ipak, po njemu, srpska diplomatije je uspela da postepeno probije ovu blokadu, pa je kralj Petar bio primljen na dvorovima Rusije i Osmanskog carstva 1910. godine u naredne godine u Rimu i u republikanskom Parizu.

Kao i Obrenovići i Karađorđevići su pokušavali rodbinski da se povežu sa ruskom carskom porodicom Romanov, ali su za razliku od njih u tome imali uspeha. Ćerka kralja Petra jelena udala se za ruskog kneza imperatorske krvi Jovana konstantinoviča Romanova, praunuka cara Nikolaja Prvog.

Prestolonaslednik Aleksandar je u društvu predsednika vlade Nikole Pašića posetio ruski dvor u januaru 1914. godine a jedna od tajnih strana te posete bilo je i pitanje prosidbe velike kneginje Olge, nastarije ćerke cara Nikolaja drugog i njegove supruge Aleksandre.

Početak Velikog rata odgodio je Aleksandrovu ženidbu a Oktobarska revolucija donela je popast dinastije Romanov jer su boljševici u julu 1918. godine u Jekaterinburgu pobili sve članove carke porodice.

Venčana fotografija kraljice Marije – Kongresna biblioteka Vasington

Kralj Aleksandar Prvi Karađorđević

U trenutku smrti oca kralja Petra Prvog Oslobodioca 16. avgusta 1912. godine Aleksandar je imao već 33 godine a kraljevsku vlast, kao regent vršio je od leta sudbonosne 1914. godine. Beogradska štampa odavno je nagađala da su njegova putovanja po posleratnoj Evropi podstaknuta potrebom za ostvarivanjem bračnih planova.

Aleksandru nudili stariju a on odabrao mlađu sestru

Od Alekandrovih prolaznih veza najznačajnija je bila sa Francuskinjom Šarlotom Kotijar, lekarkom u službi Međunarodnog crvenog krsta u Beogradu sa kojom je regent krajem 1920. dobio ćerku Jelenu. O njima se Aleksandar materijalno starao sve do pogibije u Marsejskom atentatu 1934. godine a potom je brigu o njima preuzeo knez Pavle Karađorđević.

Francuski predsednik Poenkare predlagao je kralju Aleksandr brak sa princezom Fransoaz od Orleana, ćerkom vojvode od Giza, porodice koja je vodila poreklo do kralja Luja Filipa Orleanskog.

U decembru 1918. godine na jednom dvorskom prijemu u Bukureštu rumunski kralje je bez okolišanja saopštiju srpskom poslaniku Bošku Čolak-Antiću „da bi bio najsrećniji kada bi mu Aleksandar bio zet”. Već početkom 1919. godine u Beogradu se počelo sa razmatranjem ove bračne ponude. Iz Bukurešta je stigla i slika Jelisavete, najstarije od tri ćerke rumunskog kralja koja je tada važila za jednu od najlepših princeza Evrope ali je Aleksandar tražio da mu pošalju i sliku mlađe sestre Marije.

– Rumunska kraljevska porodica Hoencoleri-Zigmaringen pre Velkog rata – princeza Marija (stoji druga s leve strane)

Zvanična fotografija mladenaca u Starom dvoru od 8, juna 1922. godine – Fond Kraljevskog dvora

Aleksandrovu sliku očekivala je i princeza Marija (što je bilo ime njene majke, bake i prabake), rođena 1900. godine u nemačkoj varoši Goti. na dan njenog rođenja prikazivana je premijera opere „Minjon” po kojoj je Marija dobila nadimak, koji je koristila u ličnoj korespodenciji.

Marija je pored rumunskog odlično znala i govorila i francuski, ruski, engleski i nemački jezik. Tokom Prvog svetskog rata sa kraljicom majkom i sestrom Jelisavetom negovala je ranjene vojnike sa fronta.

Sredinom 1921. godine ženidba Alekandra sa Marijom je bila načelno dogovorena ali ju je smrt kralja Petra, zbog šestomesečne žalosti, odložila. Aleksandar i Marija verili su se 9. januara 1922. godine na njen 22. rođendan.

Kraljevsko venčanje uveličano fudbalom

Kraljevski svadbeni dan započeo je 8. juna 1922. godine u Beogradu svečanom salvom iz 101 topa. „Visoke mladence” venčao je srpski patrijar Dimitrije a kum je bio britanski kralj Džorž Peti koga je zastupa mlađi sin Albert, vojvoda od Jorka (potonji kralj Džordž Šesti). Kraljev stric, knez Arsen imao je ulogu starog svata. Venčanju su osim članova rumunske i britanske kraljevske porodice prisustvovali grčki (za koga se prethodne godine udala Marijina starija sestra Jelisaveta) i španski prestolonaslednik.

Delegaciju savezničke Francuske predvodio je počasni vojvoda srpske vojske Luj Franđe D’Epere, dok je Čehoslovačku predstavljao predsednik vlade Edvard Beneš. Na izlasku iz Saborne crkve kraljica Marija je, prema srpskim običajima, prvo prihvatila muško dete – nakonče a zatim je iz sita razbacala pšenicu i kukuruz oko sebe. Svečani ručak bio je priređen u Starom dvoru a mađu gostima počasno mesto imali su ratni veterani sa Kajmakčalana.

Za razliku od sličnih prigoda u Beogradu, sada je kraljevsko venčanje bilo praćeno i svečanom fudbalskom utakmicom reprezentacija SHS (sačinjenom od igrača iz zagrebačkih klubova) i Rumunije koju su gosti dobili sa 2:1. Kralj i kraljica joj nisu prisustvovali jer je ministar unutrašnjih poslova Vojislav Marinković imao dojavu da će na njih biti izvršen atentat tokom utakmice.

Kraljevski par primio je mnogo poklona i darova pa je Aleksandar na dan venčanja osnovao Fond za kulturno, socijalno i higijensko podizanje širokih narodnih slojeva od čijih sredstava je, između ostalog, finasiranaj izgradnja Studentskog doma „Kralj Aleksandar Prvi”, posleratnog imena ”, posleratnog imena „Ivo Lola Ribar”.

Kraljevski dvor na Dedinju – Stari dvor

Dvor na Dedinju – Novi ili Beli dvor

Bračno putovanje Marija i Aleksandar su započeli na Bledu a medeni mesec su nastavili u Parizu.

Na samom venčanju izazvala krizu vlade

Marija se nije uplitala u politiku za razliku od drugih supruga srpskih vladara – od kneginje Ljubice do kraljice Drage. Ali je, kao je duhovito zapisao istoričar Aleksandar Đ. Marinković – „tek što je postala kraljica, Marija je izazvala krizu vlade”.

Name, tokom svadbene svečanosti krajevskoj nevesti je pristupila majka osuđenog atentatora Spasoja Stejića, molerskog radnika i komuniste koji je u vreme donošenja Vidovdanskog ustava 1921. godine pokušao da ubije tada regenta Aleksandra. Stejić je bacio bombu koja je Aleksandra promašila ali je povredila devetoro ljudi.

Kraljica Marija je njegovoj majci obećala pomilovanje, a kralj Aleksandar je ženino obećanje ispunio. Nezadovoljni ministar unutrašnjeg dela u znak protesta je podneo ostavku a ukaz o Srejićevom pomilovanju ministar pravde Lazar Marković pokušao je da sakrije od očiju javnosti.

Marija rumunska kraljica sedi sa unukom Petrom u naručju – fotografija nastala na njegovom krštenju u Beogradu 1923. godine – Nacionalna biblioteka Francuske

Baka kraljica Marija sa sinovima Tomislavom, Andrejem i prestolonaslednikom Petrom

Ne želeći da živi u Novom dvoru koji je posle rata obnovljen u centru grada (po njegovim rečima „kao u nekoj kasarni” i da nema privatnost) kralje je o svom trošku na uzvišici Dedinje, tada van grada, započeo izgranju dvora u srpsko-vizantijskom stilu po uzoru na gradnju iz doba Nemanjića. Dvor je osvećen 1. decembra 1929. godine na desetogodišnjicu ujedinjenja Jugoslavije a kraljevska porodica se u njega uselila nekoliko dana kasnije.

U časovima dokolice kraljica Marija se bavila slikarstvom i vajarstvom. Volela je da izgrađuje karikaturalne skulpture. Njen atelje bio je, posle suprugove smrti, smešten u „Seljačku” ili „Slamnatu kuću”, pomoćni objekat pri dvoru.

U jutarnjim časovima 6. septembra 1923. godine kraljica je rodila „zdravo muško dete” a rođenju prestolonaslednika Petra prisustvovala je i vladina delegacija. Dečak je kršten 21. oktobra u Kraljevskoj kapeli u Beogradu a kum na krštenju, ponovo preko zastupnika, sina Aleberta od Jorka, bio je britanski kralj Džorž Peti.

Nj. V. kraljica Marija prilikom posete Cetinju u crnogorskom narodnom odelu – Fotografija na naslovnoj strani časopisa „Žena i Svet” od 15. oktobra 1925. godine

Kraljica Marija u „rols rojsu” vozi supruga Aleksandra

Kraljevska porodica uvećana je rođenjem princa Tomislava u januara 1928. godine u Beogradu i princa Andreja u junu 1929. godine na Bledu. Marija je po svedočenju savremenika dobro ispunjavala „višestruko složenu ulogu kraljice i majke”. Srpski jezik je počela da uči još kao kraljeva verenica i savladala ga je vrlo dobro, kako su novinari izveštavali „bez problema je čitala i azbuku”.

Interesovala je prošlost, kultura i umetnost „nove domovine”

Po dolasku u Beograd Marija se svakodnevno interesovala za prošlost, kulturu i svakodnevni život svoje nove domovine. Poznato je da je imala veliku zbirku narodnih nošnji iz različitih krajeva jugoslovenske države. U štampi su se često pojavljivale fotografije kraljice Marije u narodnoj nošnji kao i malog prestolonaslednika Petra.

Tokom prve dve godine boravka u Kraljevini SHS, Marija je dosta putovala, obilazeći zemlju u društvu profesora istorije i arheologije.

U vladarskom domu kraljica je bila posvećena odgajanju dece. Pošto je bila vaspitana prema engleskim uzorima, Marija je želela da i njena deca budu odgojena na sličan način, pa su za prestolonaslednika Petra bile dovedene engleske dadilje i vaspitači. Po sećanjima princa Tomislava: „Marija je bila nežna i strpljiva majka koja je umela da bude stroga i prema svojim sinovima”.

U štampi i delima savremenika isnsistiralo se na harmoniji koja je vladala u kraljevskoj porodici. U javnom životu kraljica Marija je bila prisutna na dva načina: kao kraljeva suruga koja ga je pratila u brojnim javnim prilikama i kao pokroviteljka i darodavka brojnih dobrotvornih, obrazovnih, zdravstvenih i kulturno-umetničkih ustanova i udruženja.

Bila je zaštitnica niza školskih ustanova šrom zemlje. Prema već ustanovljenoj tradiciji, bila je pokroviteljka Beogradskog ženskog društva, poput kraljica Natalije i Drage, kao i Kola srpskih sestara. Njenim prilozima podignut je čitav niz zdanja širom Jugoslavije.

Život kraljice Marije, kao i sudbinu celokupne kraljevske porodice, presudno su odredila dva događaja; Marsejski atentat 9. oktobra 1934. godine i napad Sila osovine na Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine.

Smrt kralja Aleksandra označila je i početak promena u statusu kraljice Marije. Kralj Aleksandar je testamentom odredio kneza Pavla namesnika, i za staratelja privatne imovine svojih sinova. imovina kraljice Marije bila je, prema njenom zahtevu, određena u skladu sa predbračnim ugovorom iz 1922. godine.

Marsejski atentat i ubistvo kralja Aleksandra

Mali kralj Petar Drugi i kraljica Marija u crnini kod lafeta sa kovčegom kralja Aleksandra 18. oktobra 1934. godine – fotografija iz Nacionalne biblioteke Francuske

Ona je mogla i dalje da nosi titulu kraljice, živi u dvoru i ima sve prinadležnosti kao i do tada. Vraćen joj je i sav miraz koji je unela u brak. U januaru 1935. godine sudskim putem bilo je utvrđeno da Mariji pripada četvrtina od naslednog dela.

Skrajnuta u javnosti i ponižavana od kneza Pavla i kneginje Olge

Posle marsejskog atentata centralnu ulogu u javnom životu preuzeli su Njihova kraljevska visočanstva knez Pavle i kneginja Olga . Kraljica Marija bila je u potpunosti prisutna samo u neizbežnim prilikama, poput proslave njenog rođendana, dočeci i ispraćaji prilikom njenih putovanja ili proslave crkvenih i drugih praznika.

Marija se sve više osećala poniženo i skrajnuto. Počela je i da poboljeva, što je doprinelo da se još ređe pojavljuje u javnosti. U Beogradu se dobro znalo i nije bila tajna da su odnosi između kraljice majke i kneza namesnika zategnuti. Kao i u veme kraljice Natalije Obrenović beogradska javnost je iskazivala simpatije prema kraljici njenom sinu Petru.

Marija se žalila svom bratu rumunskom kralju Karolu kako knez Pavle namerava da otme presto njenom sinu Petru, bez čijeg se prisustva neprestabo pojavljivao u javnosti. Patar je rastao a njegov britanski vaspitač Sesil Perot dao je ostavku nezadovoljan što knez Pavle ne lini ništa da bi se poboljšao. U javnosti su se pojavljivale vesti kako je mladi kralj „nerazvijen umno i fizički”.

Marija je napustila jugoslovensko tlo 1940. godine, na koje je stupila 1922. godine kao nevesta kralja Aleksandra, nesvesna da na njega više nikada neće kročiti. Tokom vojnog sloma u aprilskom ratu kralj Petar Drugi sa vladom je izbegao iz zemlje. Posle kratkog boravka na Bliskom Istoku obreo se u Londonu uparvo na zahtev kraljic Marije iako im je prvobitno kanada delovala privlačnije.

Kraljica Marija tokom Drugog svetskog rata u Velikoj Britaniji novembar 1944. godine

Kraljica Marija sa unukom princom Aleksandrom Drugim koga je videla tek u trećoj godini života

Tokom rata Marija se bavila humanitarnim radom i osnovala Komitet jugoslovenskog crvenog krsta i Humanitarno društvo „Sveti Andrej Prvozvani”. Preko Međunarodnog Crvenog krsta u ženevi organizovala je slanje paketa zarobljenim jugoslovenskim ofcirima i vojnicima.

U emigraciji prekinula odnose sa sinom Petrom

U proleće 1942. godine Kralj Petar II je počeo da razmišlja o ženidbi sa grčkom princezom Aleksandrom, sinovicom grčkog kralja Đorđa. Kraljica se protivila njegovim planovima. Kralj Petar se u martu 1944. godine oženio Aleksandrom a izostanak kraljice majke nije bilo moguće ublažiti zvaničnim saopštenjem „kako se kraljica nije pojavila usled zubobolje”.

Posle ukidanja monarhije u Jugoslaviji 1945. godine život u emigraciji ponovo je postao svakodnevica za pripadnike porodice Karađorđević. Do javnog izmirenja kraljice Marije i njenog sina Petra došlo je 1948. godine. Britanska štampa propratila je uzajamne posete. Marija tako prvi put videla svog unuka Aleksandra rođenog u julu 1945. godine u Londonu.

Kralj Petar sa majkom – fond Kraljevskog dvora

Kraljica Marija sa sinovima Tomislavom, Andrejem i Petrom u Britaniji 1945. godine

Izmrenje nije bilo dugog veka. Kraljica je Petru zamerala rasipništvo, političe promašaje, saradnju sa nepoznatim i nepouzdanim ljudima, udaljavanje od britanske politke. Do kraja života bila je ljuta na sina što je rasprodao brojne porodične dragocenosti koje je izneo iz zemlje. Od početka 1951. godine odnosi su praktično prekinuti.

Marija se okrenula mlađim sinovima Tomislavu i Andreju, kojima je kupila farne u Kentu. U političkom životu emigracije stara kraljica je ptpala pod uticaj krugova koji su isticali princa Tomislava kao kandidata za kraljevski presto.

Kraljica Marija preminula je u snu, u Londonu 22. juna 1961. godine u stanu u kojem je provela psolednje decenije života zbog nestabilnog zdravstvenog stanja. Poslednjih godina bila je nepokretna zbog paralize leve strane tela i o njoj su se starali sinovi Andrej i Tomislav koji je bio uz majčinu samrtničku postelju do samog kraja.

Svojim testamentom koji je objavila britanska štampa sav svoj imetak ostavila je samo njima dvojici. Petru koji je u to vreme živeo u novčanoj oskudici nije ostavila ništa.

Kraljica Marija je sahranjena 3. jula 1961. godine na kraljevskom groblju Frogmor kod Vindzora a pogrebu je prisustvovalo 5.000 ljudi, uz predstavnike evropskih kraljevskih kuća. Zemni ostaci kraljice Marije preneti su u srbiju 2013. godine i počivaju u porodičnoj kripti Karađorđevića u oplenačkoj Crkvi Svetog Đorđa.

Po mišljenju istoričara Uroša Milovojevića, autora knjige „Supruge srpskih vladara iz dinastija Karađorđević i Obrenović” portret kraljice Marije (uz lik kraljice Natalije Obrenović) „zasluženo je na naslovnoj strani” njegovog dela.

Važan segment srpske istorije 19. i 20. veka

Knjiga „Supruge srpskih vladara iz dinastija Karađorđević i Obrenović” je nastala iz velike želje da se što široj publici predstavi važan segment srpske istorije 19. i 20. veka.

– U naslovu je namerno uzet izraz supruge a ne vladarke, što je važna finesa jer za razliku od nekih zemalja Zapadne Evrope ili carske Rusije Srbija, barem u novom veku nije imala – vladarke. Ovo su pre svega supruge vladara ali su one imale svakako važan uticaj u javnom životu Kneževine i Kraljevine Srbije a potom i kraljevina SHS i Jugoslavije, kaže istoričar Uroš Milivojević autor knjige „Supruge srpskih vladara iz dinastija Karađorđević i Obrenović”.

Knjiga Uroša Milivojevića „Supruge srpskih vladara iz dinastija Karađorđević i Obrenović” objavljena je u izdanju BIGZ-a. Do sada je imala svoje promocije u Kragujevcu i Topoli.

Naredne nedelje – Kraljica koja nikada nije stupila na tlo Srbije – Aleksndra Karađorđević

Više vesti iz ovog grada čitajte na posebnom linku.

Još vesti iz ovog grada

Važan i neizostavan dokument jugoslovenske popularne kulture: Monografija grupe „Smak”

Petar Mošić predstavlja samostalnu izložbu – „Spavači“

Priča o ugnjetavanoj ženi jedna od najgledanijih u istoriji italijanske kinematografije: Film „Uvek postoji sutra” u kragujevačkom SKC-u

„Od betona do kanona” i „Neispričana priča”: Dani Milutina Milankovića u Istorijskom arhivu Šumadije